Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт

2 - раем. Маркетинг тадқицотларини олиб
боришнинг умумий тизими.
М аркетинг тадқиқотлари кўлами сифатида ж аҳон 
ва мамлакат бозорлар ёки уларни маълум сегментларини 
излаш ва тавсифини ўрганиш , унинг имкониятларини 
аниқлаш , савдо ва бозор хиссасининг фирма ва корхона­
лар ўртасида тақсимланиш ини аниқлаш , рақиблар ф ао­
лиятини таҳлил қилиш , қи сқ а ва узоқ муддатли башо- 
ратларни иш лаб чиқиш бўлиши мумкин. Бундай мураккаб 
ва кўплаб хилма-хил, доимо ўзгариб турувчан муаммо­
ларни ҳал қилиш да қатнаш увчи томонлар маркетинг 
тадқиқотлар муҳитини ички ва таш қи қисмларини таш-
63

---

кил этади.
Республикамизда маркетинг тадқиқотлари олиб бо- 
рувчи таш килотлар тузилмасини яратиш га қаратилган 
ҳаракатлар халқ хўжалигини ҳамма тармоқларда техника 
тараққиёти ва ишлаб чиқариш самарадорлигини юксал- 
тиришга, моддий неъм ат яратувчи лар учун таш қи ва ич- 
ки бозорларда рақобат сирларини олдиндан англаб етиш- 
га 
ёрдам 
беради. 
Бундай 
тизилм анинг 
намунавий- 
таркибий тузилиш и 2-расмда берилган.
2.3. Маркетинг тадқиқотларида савол-жавоб
усули
М аркетинг тадқиқотларида ахборотларни йигишнинг 
савол-жавоб, 
кузатув 
ва 
таж риба 
усулари 
мухим 
ахамиятга 
эга.Ў збекистонда 
бозор 
муносабатларини 
шаклланиши эса кўплаб корхоналар, қўшма корхоналар, 
ҳар қандай хизм ат кўрсатиш ф аолиятини ривожланиш ига 
ўз таъсирини ўтказаяпти ва шу асосда 
корхоналарда 
маркетинг ва маркетинг тадқиқотларини қўллаш га бўлган 
эҳти ёж ҳам ўсиб бормоқда. М асалан, Ўзбекистонда фао- 
лият 
кўрсатаётган 
«Трансаэро» 
авиакомпанияси, 
республикамиз 
фукоро-ларига 
хизмат 
курсата 
бошлаганига олти йил бўлди. Аммо ҳозирги даврга келиб, 
у таниқли компаниялар рўйхатидан ж ой олди. Бунинг 
боиси 
компания 
самарали маркетинг тадқиқотлари 
ўтказганли-гидир. Айнан кузатув ва таж риба усулларийи 
қўллаган ҳолда улар қуйидаги хизм ат кўрсатиш ф аолия­
тини таш киллаш тирдилар, яъни халқаро рейслар ҳақида 
доимий тарзда ахборотнома чоп этиш , бир йил олдин тай- 
ёрагоҳ чипталарини бронь қилиб қўйиш ва тайёрагоҳ 
учишига 45 минут вақт қолганда чипта сотиб олиш имко- 
ниятини яратиш , кечаю-кундуз ахборот хизматини ишлаб 
туриши, телефон орқали чипталарга буюртма бериш ва 
кенг тарзда чипта сотиш, офис ва агентликларни ташкил- 
лаш тириш кабилар. Ушбу авиакомпания ходимлари, мар- 
кетологлари «Ф азода худди уйдагидек» шиори остида ис-
64

---

теъмолчиларга қуруқ хизмат кўрсатиш ва чипта сотиш 
билан фойда олиш эмас, балки ўз фаолиятларида айнан 
маркетинг элементларини кенг қўллаган ҳолда ва марке­
тинг тадқиқотларини тўгри ўтказиш йўллари билан фойда 
олишни мақсад қилиб қўйганлар.
Ю қоридаги 
мисолдан 
кўриниб 
турибдики, 
ҳар 
қандай бозорни катта ҳаж мда эгаллаб олиш учун доимий 
тарзда, аввалом бор истеъмолчининг эҳтиёж ини олдиндан 
илғай била олиш, унинг муаммолари билан доимий тарзда 
бирга бўлиш, унинг ўзгарувчи психологияси билан изма- 
из юришга ҳаракат қилиш ва бундан келиб ч и ққан ҳолда 
маркетинг тадқиқотларини мақсадли йўналиш ларини тан- 
лаб, уларни ҳаётга татбиқ этиш корхона учун бозорда 
бўлган муваффақиятини таъминлайди.
Савол-жавоб, кузатув ва таж риба усулларига илмий 
ёндошиш 
изланиш и ўтказилаётган ж араёнга объектив 
нуқтаи назардан қараш ва ҳамма омилларни ўз ичига 
ж алб 
қилиш и 
зарур.О датда 
маркетинг тадқиқотлари 
ўтказилаётганда асосан савол-жавоб усули кенг кўламда 
қўлланилади. С авол-жавоб усули ҳақида ф икр юритила- 
диган бўлса, биз уни одатдаги савол-ж авоб турига. бу ту­
ри эса ўз йўлида саволларнинг мақсадли дараж аси 
бўйича кетма-кет келишини кўзда тутади. 
2-жадвалда 
савол-жавоб 
усулининг 
устун 
ва 
заиф
томонлари 
кўрсатилган. Корхонанинг фаолияти, м ақсадларига узвий 
равиш да богланган маркетинг тадқиқотлари серқирра 
бўлади. Ш унинг учун ҳам савол-жавоб усули ҳақид а сўз 
юритилаётганда албатта кузатиш ва таж риба усуллари 
ҳам кетма-кет ёки параллел равиш да қўлланилиш и мум­
кин. Кузатиш усули асосан, ҳар турдаги бўлган омиллар- 
нинг ж араёнини ўз ичига қамраб олади, энди кузатиш
усулини ўзини ҳам икки турга бўлиш мумкин. Уларга 
очиқдан-очиқ кузатиш ва яш иринча кузатиш турлари ки- 
ради.