Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат шарқшунослик институти

Маърузанинг мақсад ва вазифалари: Ижодий метод, услуб ва адабий 
оқимлар ҳамда адабиётшунослик мактаблари ҳақида маълумот бериш. Ижодий 
методлар ва оқимларнинг ўзига хос хусусиятларни тушунтириш. Адабий 
мактабларнинг фаолияти, намояндалари ҳақида тасаввур уйғотиш ва улар 
воситасида адабиётшунослик фанининг тарихий тараққиёти манзараларини 
намоён этиш. 

---

1.Ижодий метод тушунчаси. 
Санъат ва адабиётда ҳаёт ҳодисаларини гавдалантиришнинг умумий йўллари 
ижодий метод деб юритилади. Ижодий методга адабиётларда «Турмуш 
ҳодисаларини танлаш, ўрганиш, идрок этиш ва тасвирлашнинг асосий воситаси» 
(Шукуров Н. Ҳотамов Н. ва б. Адабиётшуносликка кириш. Т.: 1979 ), 
«санъаткорнинг англаётган воқеликка ижодий муносабатларининг умумий 
ижодий принципи, яъни бадиий асарда воқеликни қайта тиклаш принципи» 
(Султонов И. Адабиёт назарияси.Т.: 1980 ) турли хил таъриф берилади. Санъат ва 
адабиётдаги ижодий методлар аслида инсон дунёсини, унинг илгари англанмаган 
жиҳатларини кўрсатиш борасидаги изланиш йўлларидир. Тадқиқотларда ижодий 
методнинг икки тури: романтизм ва реализм қайд қилиб ўтилади. 
2.Романтизм, реализм, классицизм методларининг хусусиятлари. 
Романтизм методи ҳаёт ҳақидаги, инсон тўғрисидаги орзулар ифодасидир. 
Бу методда яратилган асарларда хаёлий воқеалар, орзулардаги образлар асосий 
ўрин тутади. Ижодкор ўз орзуидаги инсонни тасвирлаш учун кўпинча уни 
ҳаётдагидан кучлироқ, фидоийроқ қилиб кўрсатади. Фарҳод образида Навоийнинг 
инсон ҳақидаги идеаллари ўз аксини топган. 
Реализм методи лотинча реалис сўзидан олинган бўлиб, «бор, мавжуд нарса, 
ҳақиқий» деган маънони билдиради. Реализм методининг ўзига хос хусусияти 
ҳаёт ҳодисаларини бор бўйи билан кўрсатиш ва ундаги мавжуд нуқсон, 
камчиликларни танқид қилиш десакунча тўғри бўлмайди.Чунки, кишиларда 
учрайдиган қусурлар бошқа методларда ҳам ифодаланиши мумкин. Шўро тузуми 
даврида «социалистик реализм методи реализмнинг юқори босқичи» деб келинди. 
Бу нотўғри қараш эканлиги аниқ мисоллар билан исботини топди.Чунки адабиёт 
ва санъат ҳодисаларини ижтимоий тузум номи билан юритиш тамомила 
ноўриндир.
Шарқ адабиётида реализмнинг ривожи ХХ асрга оид деб қаралади.
Адабиётда кўпгина оқим ва йўналишлар мавжуд бўлиб, уларнинг 
айримларига тўхталиб ўтиш лозим. 
Классицизм лотинча сўз бўлиб, намуна, ибрат деган маъноларни билдиради. 
Бу оқим намояндалари ўтмиш адабиёт намуналарини ўзлари учун намуна, мезон, 
ибрат қилиб олганлар. Классицизм назариётчиларидан бири француз адиби ва 
адабиётшунос Н.Буалодир. Классицизмга кўра ҳамма нарса қатъий қоида асосида 
кўрсатилиши лозим. Воқеа битта яхлит сюжет тарзида гавдалантирилиши, воқеа 
биржойда бўлиб ўтиши, йигирма тўрт соат ичида рўй бериши лозим. Корнел, 
Расин, Мольер бу йўналиш қоидаларига амал қилиб асарлар яратишган.