Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги термиз давлат университети

9-МАЪРУЗА. СУБТРОПИК ЎСИМЛИКЛАРИНИ СУҒОРИШ, СУҒОРИШ МУДДАТЛАРИ МЕЪЁРЛАРИ ВА УСУЛЛАРИ
Ўзбекистон шароитида мевали боғлар асосан суғориладиган ерларда ўстирилади. Дарахтлар қониқиб сув ичса, яхши ўсиб ривожланади. Ҳосили мўл ва сифатли бўлади. Аксинча вақтида яхши суғорилмаса дарахтлар заифлашади, ўсишдан қолади, меваси майдалашади, ҳосили камаяди.
Боғларда суғориш сони ва меъёри дарахтларнинг ёши, тури, нави, тупроқ шароити ва сизот сувларининг сатҳига қараб белгиланади. Ўсимликда рўй берадиган фото сентиз, буғланиш каби ҳаётий жараёнлар ўсимлик суви билан яхши таъминлангандагина меъёрий кечади. Дарахтларнинг ривожланишида ундаги сув режими муҳим аҳамиятга эга. Сув режими дейилганда сувнинг илдиз орқали ўсимликка кириб, барглар орқали буғланиб кетиши тушунилади. Барглар орқали буғланиб кетаётган сувнинг миқдори илдиз орқали кирган сув миқдори билан мувозанатда бўлиши керак, акс ҳолда ўсимликка салбий таъсир кўрсатиши мумкин. Ўсимликлар ўз вақтида қондириб суғорилса, фотосентиз жараёни кучаяди, модда алмашинуви яхшиланади. Дарахт кўчатлар яхши ривожланади, ҳосилдорлик, совуққа чидамлилик ортади, тупроқ микрофлорасини яхшилайди, ерга солинган ўғитлардан тўлароқ фойдаланиш имконини яратади.
Боғ тупроғи намлигини кузатиб бориш ва ўсимликларнинг сўлиб қоладиган даражада нами қочишига йўл қўймаслиги лозим, дарахтлар кам суғорилса ёки вақтидан кечикиб сув берилса мевалари тўкилади. Агар дарахтлар қондириб суғорилса, ер устки ва ер остки илдизлари жадал ривожланади. Декин ҳамма ерда ҳам бундай нарсага эришиш қийин. Масалан дарахтларни ортиқча суғориш зарарли. Чунки ортиқча нам таъсирида ер ботқоқлашиб, тупроқнинг физик хусусиятлари ёмонлашади. Шўрланган тупроқ таркибидаги тузлар ернинг ҳайдалма қатламига кўтарилиб, тупроқни қайта шўрланишига олиб келиши мумкин.
Натижада дарахтлар ўсишдан қолади, ҳосили камаяди, сифати пасаяди айрим ҳолларда дарахт қуриб қолиши ҳам мумкин.
Суғориш муддати. Суғориш асосан икки муддатда ўтказилади. Нам тупроқлар учун ўтказиладиган қишқи (яхоб) суғориш ва ўсув давридаги суғориш. Нам тўплаш учун кеч кузда ва қишда яхоб суви берилади. Бунинг натижасида тупроқнинг нам захираси кўпаяди, илдизи сувсизланиб қолишдан, совуқ урушдан сақлайди, эрта баҳорда ўсимликларнинг меъёрий ривожланишига шароит яратади. Яхоб шундай меъёрда берилиши лозимки, 1,5 метргача қатлаш намга яхши тўйинсин. Қишги яхоб январ, феврал ойларида ўтказилади. Ўзбекситон шароитида ҳосилга кирган боғлар ўсув даврида 4-5 марта, ёш боғлар 10-12 марта суғорилади. Ҳосилга кирган боғлар гуллашдан олдин апрел ойида бир марта, гуллашдан сўнг май ойилда бир марта, меваларнинг физиологик тўкилиш даврида (июн) бир марта, навдаларнинг жадал ўсиши ва гул куртаклари шаклланаётганда июлл ойида икки марта, август ойида бир марта суғорилади. Ҳосилга кирган боғларни шу тартибда суғориш мева дарахтларининг бутун ўсув даврида барча ҳаётий жараёнларининг меъёрий кечишини, мўл ҳосилни таъминлайди.. Агар боғ қиш давомида қондириб суғорилган бўлса, ҳамда куз бошларида ёғингарчилик бўлган тақдирда апрел ойида ва сентябрнинг бошларида суғорилмаса ҳам бўлади. Ёш боғлар тез-тез суғориб турилади. Биринчи сув баҳорда куртак ёза бошлаганда берилиб, қолганлари ҳар 15-20 кунда июл август ойиларида ҳар 15 кунда суғориб туриш тавсия этилади.