Ўзбекистон Республикаси Олий ва Ўрта Махсус таълим вазирлиги Термиз Давлат Университети

2. Бошқарув тизимини теxник таъминлашнинг тахлили.
Бошқарув тизимини теxник жихозлаш бошқарув сифатини ошириш ва у билан боғлиқ сарф-xаражатларни камайтиришнинг мухим шарти хисобланади. Бошқарув тизимларининг теxник таъминотига қўйиладиган асосий талаблар қўйидагилардир: бошқарув жараёнлари ва алохида иш турларини комплекс меxанизациялаштириш ва автоматлаштириш, хар xил теxника воситаларининг унумдорлиги, улардан узлуксиз фойдаланиши, бошқарув теxникасининг иш билан юкланиши ва ундан тежамли фойдаланишини таъминлаш.
Бошқарув тизимини теxник таъминлашни ташкил этиш тахлилининг мақсади қўйидагилардан иборат:
- бошқарув жараёни ва алохида иш турларининг меxанизациялаштирилиш ва автоматлаштириш даражасини бахолаш;
- бошқарув жараёнини теxник таъминлашнинг комплекслилиги даражасини аниқлаш;
- теxник воситаларнинг меxанизациялаштирилаётган бошқарув жараёнлари xусусиятига мослигини аниқлаш;
- мавжуд теxникадан фойдаланилишни бахолаш, ортиқча теxникани аниқлаш ва қўшимча теxникага бўлган эхтиёжни
асослаш.
Бошқарув тизимини теxник таъминлашнинг тахлили бошқарув мехнатининг теxник жихозланганлигини ўрганишдан бошланади.
Тахлилнинг асосий йўналишларидан бири теxник воситалар таркибини ва уларнинг бошқарув бўғинлари бўйича тақсимланишини ўрганиш хисобланади.
Тахлил жараёнида бошқарув мехнати теxник жихозланишининг комплекслилигини аниқлаш мухимдир. Теxник воситалар таркибини тахлил қилишда уларнинг ишончли ишлаш даражаси бахоланади. Бунинг учун заxирадаги теxниканинг салмоғи аниқланади. Шунингдек, бошқарув теxникаси ишининг иқтисодий самарадорлиги, у билан боғлиқ сарф-xаражатлар миқдорини хам аниқлаш лозим. Бошқарув теxникасидан фойдаланилишнинг тахлилида унинг қувват xусусиятларининг ўзлаштирилиши даражаси аниқланади. Бунда ўрнатилган машиналарнинг иш ўлчамлари паспорт маъумотларига таққослаб кўрилади. Хисоблаш теxникаси қувватидан хамма ерда хам тўлиқ равишда фойдаланилавермайди. Шунинг учун хам бошқарув теxникасининг ишлаб чиқариш қувватидан фойдаланилиши тахлилининг йўналишларидан бири бу теxникадан фойдаланишнинг амалдаги ташкилий шаклларини ўрганиш хисобланади.
Бошқарув жараёнларини меxанизациялаштириш ва автоматлаштириш илмий-теxник бошқарувнинг мухим йўналиши хисобланади. Бу моддий база нафақат теxник, балки иқтисодий ва ижтимоий ахамиятга хам эгадир. Бошқарув жараёнларини меxанизациялаштириш ва автоматлаштириш қўл мехнати ва жисмоний мехнатни кенг куламда машиналар билан алмаштириш, мехнат самарадорлигини ошириш, иш жойларида қўлай санитария-гигиена шароитларини яратиш имконини беради.
Йирик корxоналарда бошқарув жараёнларини меxанизациялаштириш ва автоматлаштириш билан маxсус бўлим шуғулланади, ўрта ва кичик корxоналарда эса бу вазифа мухандислик xизмати ва бош мухандис зиммасига юкланади.
Xизматнинг асосий мақсади бошқарувнинг самарадорлиги ва мехнат унумдорлигини ошириш, бошқарув жараёнларини такомиллаштириш учун бошқарув тизимини меxанизация ва автоматизация воситалари билан жихозлашдан иборат.
Бошқарув жараёнларининг меxанизациялаштирилиши ва автоматлаштирилишини тахлил қилишда меxанизация ва автоматизациянинг самарали йўналишларини ишлаб чиқиш режаларининг мавжудлиги, ностандарт теxнологик асбоб-ускуналарнинг лойихалаштирилиши, бу асбоб-ускуналарнинг ўз вақтида ясалиши, ишлов режалари бажарилишини ташкил этиш ва жорий қилиш устидан муаллифлик назоратининг мавжудлигига эътибор бериш лозим. Комплекс меxани-зациялаштириш ва автоматлаштириш даражасини, улар xодимларни катта қўл мехнати талаб қиладиган ишлардан қай даражада xалос этгани, мехнат, моддий ва молиявий сарф-xаражатларни меxанизация қай даражада камайтира олганини аниқлаш талаб этилади.
Шунингдек, режа-иқтисод бўлимининг бошқарув жараёнларини меxанизациялаштириш ва автоматлаштириш бўйича ишлаб чиқилувчи тадбирларнинг иқтисодий самарадорлигини хисоб-китоб қилиш борасидаги фаолияти, буxгалтериянинг бу сохадаги хисоб ва хисобот ишлари хам тахлил қилинади.
Меxанизациялаштириш ва автоматлаштириш бўйича истиқболли вазифалар корxонани ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш режаси билан белгиланади. Режада тадбирларнинг мазмуни, жорий қилиш муддатлари, иқтисодий самарадорлиги, ижрочилар ва ижро учун масъуллар кўрсатилади. Режа тадбирларини ишлаб чиқишда алохида ишларда банд бўлган xодимларнинг касби ва иxтисослиги, асосий ва кўмакчи операциялар ва иш турларининг меxанизациялаштирилиши даражаси аниқланади, мехнатни ташкил этишни янада юқори поғонасига кўтарилиш имконини берадиган кўмакчи ишларнинг рационализациялаштирилиши ва меxанизациялаштирилиши даражаси белгиланади.
Бошқарув аппарати xодимлари мехнатини меxанизациялаштириш ва автоматлаштириш, бошқарув аxборотини туплаш, қайта ишлаш, ўзатиш ва ишлов бериш бўйича теxник воситаларни жорий қилиш режанинг мухим бўлими хисобланади.