Апельсинни сақлаш. Апельсин мевалари 8-12 ҳафта мобайнида 0-10 0 С ҳарорат ва ҳавонинг 85-90 % нисбий намлигида яхши сақланади. Юқорида кўрсатилган чоралар тўғри бажарилмаса мевалар сақлаш жараёнида моғор замбуруғи таъсирида моғорлаши мумкин.
Грейпфрутни сақлаш. Грейпфрутлар одатда моғорланмасдан ва пўсти зарарланмасдан 4-6 ҳафта яхши сақланади. Унинг учун тавсия этилган ҳарорат 10 0 С дан 15 0 С гача, грейпфрут сақланадиган камералар ҳавосининг нисбий намлиги 85-90 % атрофида бўлиши тавсия этилади.
Лимонни сақлаш. Лимонлар одатда унга талаб кам бўлган мавсумда узилади ва уларга талаб бўлмагунча сақланади. Кўпгина мамлакатларда одатда етиштирилган жойида сақланади, истемол жойларига ташиб келтирилади. Лимонлар сариқ рангга киргунча сақланади. Агар лимонлар яшил туслигида узилса сариқ рангга кириш учун 22-26 0 С ҳароратда 6-10 кун, ҳавонинг нисбий намлиги 88-90 % да ушлаб турилади. Агар лимонлар камераларда сақланса ҳарорат 15 0 С атрофида ҳавонинг нисбий намлиги 86-88 % да бўлиши керак. Лимон сақланадиган камералар ҳарорат ва ҳавонинг нисбий намлигини назорат қилувчи ускуналарга эга бўлиши лозим, камеранинг ҳавоси тоза, камеранинг ҳажми бўйлаб бир текис салқин бўлиши лозим. Камера вентиляцияси маҳсулотнинг модда алмашинуви натижасида юзага келадиган салбий газларни чиқариб ташлаш қувватига эга бўлиши керак. Ҳаво ҳайдовчи конденционерлар камерани тегишли шароит билан таъминлай олиши лозим.
15. Маъруза. Уй шароитида цитрус ўсимликларини ўстириш. Режа: Цитрус ўсимликларини Уй шароитида ўстириш учун нав танлаш
Цитрус ўсимликларини уй шароитида тувакларда ўстириш
Таянч сўзлар Тувак,нав, суғориш, ўғит бериш, мўтадил, ёмғир суви, илдиз, шакл бериш, бўташ, илдиз, схема, шамоллатиш, ҳарорат, кўчат, хлор, дизинфекция. Цитрус ўсимликларини етиштириш технологияси. Ерни экишга тайёрлаш, кўчатларни экишга тайёрлаш, экиш муддатлари, схемалари ва чуқурлиги, экилган кўчатларни парваришлаш, суғориш, бегона ўтларга қарши кураш, кўчатларни суғориш, озиқлантириш, цитрус дарахтларига шакл бериш, буташ, ҳосилга кирган дарахтларни парваришлаш, уларни суғориш ва озиқлантириш ишларини тўғри ташкил этиш, касаллик ва зараркунандаларга қарши курашни тўғри ташкил этиш, бунда ҳаёт хавфсизлигига тўла амал қилиш, ҳосилни йиғиштириб олиш ва сақлаш каби комплекс ишларни ўз ичига олади. Уй шароитида лимоннинг Павловск, Мейер навларидан мандариннинг Кавано-Васэ ва Миагава-Васэ, апелсиннинг Вашингтон, Гамлин навларидан фойдаланилади. Чунки улар бўйи паст навлар ҳисобланади.
Хонада цитрус ўсимликларини ўстириш мумкин, лекин уларда кўпроқ лимон ўстирилади, бундай ишлар кейинги йилларда оммалашиб бормоқда. Хонада ўстириладиган лимон кўчатлари учун қиш мавсумидаги ҳарорат +15 +18 0 С атрофида бўлиб, ҳаво намлиги мўтадил сақланган шароитда ўсимлик яхши ривожланади, япроғлари тўкилмай, ҳосили ҳам яхши етилади. Очиқ ерда ўстирилган кўчатлар хонадаги қуруқ ва иссиқ ҳароратда қийналади. Шунинг учун иситиш ускуналари, иситиш батариялари бор хоналарга қўшимча намликни ошириш мақсадида махсус идишларга сув қуйиб сақлаш керак бўлади.
Ўсимликни қишда очиб дераза олдига қўйиш маъқул. Агар ўсимлик +4, +60 С да сақланаётган бўлса, озиқа бермаслик лозим, чунки бундай ҳароратда ўсимлик тинч ҳолатда бўлади, яхши сақланади, ҳаво ҳарорати кўтарилса ўсимлик ўса бошлайди, бундай муҳитда ўсимликни озиқлантириш ва суғориш яхши натижа беради. Баҳорда уй лимонларини парваришлашда алоҳида эътибор берилади. Баҳорда ўса бошлайди ва гуллашга тайёрлана бошлайди, бунда ҳонада ҳарорати +15, +170 С да таъминлаш керак бўлади, қуёш нурининг тўғридан –тўғри тушишига йўл қўймаслик зарур. Баҳорда суғориш ва озиқлантириш ишларига алоҳида эътибор берилади.
82-расм 83-расм
Лимонни ташқарида чиниқтириш зарур. Бунинг учун лимонни доимий ташқарида сақламай, вақти вақти билан уй ва ташқари муҳитини алмаштириб, сўнгра доимий ташқарида сақлашга ўргатиш зарур.
Лимонни суғоришга алоҳида эътибор берилади, унга водоповод сувини бериш тафсия қилинмайди, чунки бундай сувда хлор ва дизинфекция моддалари бўлиб ўсимликка акс таъсир қилади. Айниқса кўп қаватли уйларда сувнинг хлорини кетгазиш учун оғзи кенг идишга сув тўлдирилиб иситилиб, дераза токчасида 1 сутка давомида сақланади. Иложи бўлса қор ва ёмғир сувларини тўплаш аҳамиятли, ёки водопрод сувини қайнатиб сўнгра совутиб ўсимликка бериш мумкин.
Лимон тупроғининг қуриб қолиши, баргларининг аввал сарғайиши, сўнгра тўкилиб кетишига олиб келади. Ҳатто ўсимлик қуриб ҳам қолиши мумкин. Ўсимликни айниқса ғунчалаш, гуллаш даврида қондириб суғориш ва меъёрий озиқлантириш аҳамиятли, тувакларга сув беришдан олдин озиқлантиради.
Сувни тувакларга қуйганда ўта юқоридан тўкмасдан, пастдан кўчат танасидан тувак четига томон секинлик билан қуйиш лозим. Акс ҳолда тупроғдаги озиқаларнинг кенг тарқалишига салбий таъсир кўрсатади, тупроқ устининг ювилишига ҳам йўл қўйилмаслиги керак, суғоришни кечқурун бажарган маъқул.
Ўсимликни пуркаб суғориш ҳам яхши натижа беради, бунда барглардаги чанг ғуборлар ювилиб, барг япроқлари тозаланиб фотосинтез фаоллашади, ўсимликнинг нафас олиши учун қулай шароит яратилади. Хонадонда цитрус етиштирилганда тувакдаги тупроқнинг бир текис бўлиши муҳим аҳамиятга эга. Намлик етишмаса барглари сўлиб қолади, бу ҳол такрорланса барглари тўкилиб кетиши мумкин. Намлик ортиб кетса, туриб қолса илдизи чириб қуриб қолади. Тувакларда цитрус ўсимликлар етиштирилганда ҳар 2-3 йилда тувак тупроғи алмаштирилади ва янги чириндили бирмунча қумли тупроқлар солиниб кўчатлар қайтадан экилади. Кўчатларни экишдан олдин чувалиб кетган илдизи тарқатилиб чириганлари олиб ташланади ва бирмунча сийраклантирилади. Қайта экиб бўлингандан сўнг тувакларга илиқ сув қуйилади. Цитрус ўсимликлари хонадонда ўстирилганда органик ва менирал ўғитлардан фойдаланиб меъёрий озиқланиш режимини таъминлашнинг аҳамияти катта. Ўғит солиш муддати ва миқдори ўсимликларнинг ҳолатига ва йилнинг вақтига боғлиқ. Кўчат яхши ўсаётган бўлса ўғит миқдори бирмунча камайтириб борилади ёки умуман тўхтатилади. Қиш даврида ўсимликлар тиним даврига кирганида ўғит солинмайди. Туваклар тупроғи тўлиқ намланиши учун 3-4 марта ўғит қуйилади. Суюқ ўғит солишдан 1 кун олдин тоза сув билан суғорилади. Хонадонда ўстириладиган цитрус ўсимликларига шакл бериш ва буташнинг асосий усуллари траншеядаги билан бир хил.
