Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

ташқи савдо 
обороти товарларига кирмайди.
Бундай товарларга уларни 

---

202 
импорт ва экспорт қилиш имкони бўлмайдиган товарлар киради. 
Масалан, мамлакатнинг ер ресусрлари, фойдали қазилмалар 
олинадиган конлар, денгизлар, кўчмас мулк кабилар. Аммо 
булардан ташқи савдо оборотини амалга оширишда фойдаланиш 
мумкин. Денгизда товарлар ташилади. Ерда тегишли савдо 
объектлари қурилиши мумкин, кўчмас мулкда унинг идораси 
(офиси) жойлашади ва ҳ.к. Бироқ уларни мамлакатдан ташқарига 
чиқариш ва ташқаридан киритиш имкони йўқ. 
Аммо шундай товарлар борки, улар жаҳон бозорида бемалол 
оборотда бўлиши мумкин. Лекин шу мамлакат учун унинг импорти 
ва экспорти чегараланган. Масалан, бирорта товарни экспорт 
қилиш унинг нархи жаҳон бозорида қийматидан кам баҳоланадиган 
бўлса, мазкур мамлакат учун бундай товарни экспорт қилиш 
зарарли. Бундай товарлар экспорт қилинадиган товарлар рўйхатига 
киритилмайди. Аммо шундай товарлар ҳам борки, уларни импорт 
қилиш (мамлакатга келтириш) шу мамлакат ички бозоридаги 
нархдан жуда қиммат бўлса, бундай товарни импорт қилиб 
бўлмайди. Бу жуда қимматга тушади. Бундай ҳолат аҳолини 
камбағаллаштириб қўйиши мумкин. Шу туфайли ишлаб чиқаришга 
қўйиладиган инвестиция лойиҳаларини ана шу вазиятлардан келиб 
чиққан ҳолда иқтисодий жиҳатдан таҳлил қилинади. 
Инвестиция 
лойиҳаларини 
импорт 
ва 
экспорт 
операцияларини инобатга оладиган бўлса товар нархининг 
тенглигига (паритетига) аҳамият берилади. 
Паритет 
сўзи 
лотинчадан paritas сўзидан олинган бўлиб 
тенглик
деган маънони 
англатади. 
Баҳо паритети деганда
турли мамлакат баҳосининг бир хил 
ўлчамга келтирилиши тушунилади. Масалан, миллий валюта сўмни 
Россия рубли билан тенглаштириш учун уларнинг ҳам олтиндаги 
эквиваленти билан ҳисоблаб олиш лозим. Ҳозир амалиётда улар 1 
АҚШ долларига тенглаштириш орқали амалга оширилади. Ундан 
ташқари ЎзР Марказий банки ҳафтанинг ҳар душанба куни миллий 
валюта курсининг хорижий валютага нисбати аниқланиб эълон 
қилинади. Бунда сўмнинг Россия рублига нисбатан курси ҳам 
кўрсатилади. 
Баҳо паритети хорижий мамлакатларда қишлоқ хўжалик 
маҳсулотларига нисбатан қўлланилади. Бунда йиллар ўтиши билан 
қишлоқ хўжалик маҳсулотларининг бир бирлигига бошқа ноозиқ-
овқат маҳсулотларини сотиб олиши тушунилади. Масалан, 1 кг. 

---

203 
гўштнинг нархи 1995 йилда 100 сўм бўлган. Унга шу йили ҳар бир 
килоси 2 сўмдан 50 кг ўғит сотиб олган. Гўштнинг нархи 2000 
йилда 900 сўмга кўтарилди. У бу йил ҳам шу пулга 50 кг. ўғит 
сотиб олиши мумкин бўлса баҳо паритети (тенглиги) 
таъминланади. Худди шундай ҳолат халқаро савдода ҳам 
қўлланилиши лозим. Шундагина баҳо поритети (тенглиги) 
таъминланади. Бу эса ҳалқаро савдода муҳим аҳамиятга эга. 
Ушбу кўрсаткичлар инвестиция лойиҳаларининг молиявий 
таҳлил қилишда ҳам, иқтисодий таҳлилда ўрганилади. Баҳо 
паритетига амал қилиш ички ва ташқи бозорда муҳим аҳамиятга 
эга. Шу туфайли бу муаммо ўзига хос муаммо. Унинг айрим 
ечимлари валюта курсини аниқлаш орқали ечилади.