Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

3. Хатарларни аниқлаш усуллари
Лойиҳани амалга ошириш жараёнида жуда кўп кўзда 
тутилмаган хатарларнинг бўлиши табиий. Аммо бу хатарларни 
имкони борича олдиндан аниқлаб, уларни бартараф қилиш 
йўлларини ишлаб чиқиш лозим. 
Лойиҳа таҳлилида хатарларни аниқлашда бир қанча
усуллардан фойдаланилади. Уларга қуйидагилар киради (1-чизма). 

---

213 
Хатарларни аниқлаш усуллари
«Фикрлар 
хужуми» 
Тажриба 
натижасини 
қўллаш 
Менежер 
тадқиқоти 
Экспертлар 
баҳоси 
Дисперция ва 
ўртача 
квадрат чет-
ланишлар 
Инвестиция 
муддатини 
аниқлаш 
Хатарлилик 
устамасини 
қўллаш 
ва ҳ.к. 
 
1-чизма. Лойиҳа таҳлилида қўлланиладиган хатарларни 
аниқлаш усуллари 
 
Ушбу чизмада хатарни аниқлашда лойиҳа таҳлилида 
қўлланилиши мумкин бўлган айрим усуллар келтирилган. Қайси 
соҳанинг таҳлил қилинишига қараб хатарларни аниқлаш усули
турли йўналишларда бўлиши мумкин. Уларнинг айримларини 
кўриб чиқамиз. 
«Фикрлар ҳужуми»
жуда кўп ҳолларда, хусусан, хатарни 
аниқлашда ҳам қўлланилиши мумкин. Бунда ушбу гуруҳга 
кирувчи экспертлар таҳлил қилинаётган лойиҳани амалга ошириш 
жараёнида қандай хатарлар бўлиши мумкинлигини аниқлайдилар. 
Бу ҳақда олдин ҳар бир иштирокчи ўз фикрини шакллантиради, 
сўнгра уни «Фикрлар ҳужуми» гуруҳига кирувчи экспертлар 
ўртасида ёқлайди. Шундай қилиб бир лойиҳани амалга ошириш 
жараёнида бўлиши мумкин бўлган хатарлар тизими шаклланади. 
Айнан шу гуруҳ мазкур хатарларни бартараф қилиш, олдини олиш 
ва уларнинг содир бўлиши муқаррар бўлса ундан кўриладиган 
зарарларни қоплаш чора-тадбирларини ишлаб чиқадилар. 
Экспертлар баҳоси
ҳам хатарни аниқлашда «Фикрлар 
ҳужуми» гуруҳи қўллаган усулга ўхшайди. Аммо унинг ўзига хос 
хусусиятлари мавжуд. Бунда экспертлар масалага мантиқий 
ёндошиш билан бирга анкета тарқатиб уни умумлаштириш йўли 
билан ҳам хулосага келадилар. 
Анкетага хатарни аниқлаш учун лозим бўлган бир қанча 
саволлар киритилади ва улар тегишли ходимларга тарқатилади. 
Мутахассислар ҳар бир қўйилган савол бўйича ўз фикрларини 
билдирадилар. Қўйилган саволларга тегишли жавоблар турли 
вариантларда келтирилган бўлиши мумкин. У ҳолда мутахассис ўзи 

---

214 
лозим топган жавобни мақуллаб ўз белгисини қўяди ва тегишли 
тартибда экспертларга қайтарилади. Экспертлар барча анкеталарни 
йиғиб олиб улар устида тадқиқот олиб боради ва лойиҳанинг 
хатарлилиги тўғрисида тегишли хулоса чиқаради. 
Лойиҳанинг хатарлилигини белгилашда экспертларга жуда 
катта ҳуқуқ берилади ва ишонч билдирилади. Шу туфайли эксперт 
аъзолари жуда малакали, ўта тажрибали, холис ва ҳалол 
баҳолайдиган кишилар бўлишлари лозим.