Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

198 
26-мавзу. ИНВЕСТИЦИЯ ЛОЙИҲАСИНИНГ
ИҚТИСОДИЙ ТАҲЛИЛИДА МАНФААТЛАР ВА 
ХАРАЖАТЛАРНИ АНИҚЛАШ 
 
Режа: 
 
1. Инвестициянинг фоизи ва унинг капиталлашганлиги 
2. Инвестиция ва ташқи савдо 
3. Инвестиция лойиҳаси иқтисодий таҳлилида манфаатлар ва 
харажатларни ўлчаш услублари 
 
1. Инвестициянинг фоизи ва унинг капиталлашганлиги
Инвестициянинг ўзига хос хусусияти шундаки, у қўйилдими, 
энг аввало, ундан кўзланган мақсад фойда олишдан иборат бўлади. 
Шу туфайли инвестор фойда олишни ўйлаб иш тутса, инвестиция 
олувчи, яъни тадбиркор уни ишлатиб инвестор кўзлаган фойдадан 
ҳам кўпроқ фойда олишни мақсад қилиб қўяди. Шу туфайли 
тадбиркор инвесторнинг фойдасини таъминлашни ва ўзи ҳам фойда 
олишни кўзлаб иш тутади. 
Бу жараёнга жамият нуқтаи назаридан қарайдиган бўлса, 
бирор бир маблағни инвестицияга қўйиш жамият учун ҳеч нарсани 
ўзгартирмайди. Фақат маблағ бир қўлдан (эгасидан) иккинчи қўлга 
(эгасига) ўтади. Жамият учун мазкур инвестиция фойдали бўлади 
қачонки шу инвестицияни ишлатиш эвазига бирор миқдорда фойда 
яратилса. Жамият учун яратилган фойданинг ҳаммаси унинг 
фойдаси ҳисобланади.
Жамият 
учун 
бу 
фойда 
кимга 
ва 
қанчадан 
тақсимланганлигининг «аҳамияти йўқ». Масалан, бир мулкдор 
иккинчи мулкдорга (тадбиркорга) 500,0 минг сўм инвестиция 
қўйди. Мулк биридан иккинчисининг ихтиёрига ўтди. Биринчисида 
маблағ инвестиция ҳажмида берилган муддатига камаяди, 
иккинчисида эса кўпаяди. Аммо жамият миқиёсида бу маблағнинг 
миқдори ўзгармаган ҳолда қолмоқда. Бироқ, тадбиркор шу 
инвестицияни ишлатиб 30,0 минг сўм фойда қилди. Унинг 10,0 
минг сўмини инвесторга берди ва 20,0 минг сўмини ўз фойдасига 
айлантиради. Бу ерда инвесторнинг фойдаси 10,0 минг сўм, 
ўзиники эса 20,0 минг сўм. Жамият учун бу фойданинг миқдори 
30,0 минг сўмни ташкил қилади.

---

199 
Тадбиркор ҳар йили инвестициянинг фоизини ва маълум 
белгиланган вақтдан кейин унинг тўлиқ қийматини қайтаради. Бу 
ҳолда ҳам маблағ бир қўлдан иккинчисига ўтади. Бир фирма олган 
инвестициясини (қарзини) бутунлай қутилди. Аммо у шу 
инвестицияни ишлатиш эвазига эришган фойдага эга бўлди, 
иккинчиси эса қўйган инвестициясини маълум фойда билан 
қайтариб олишга мувоффақ бўлди. Бу ҳолда ҳам