Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд давлат университети

(3.4.6)
Бунда:
М
с
– меҳнат самарадорлиги; М
натижаси
– меҳнат 
натижаси; М
сарфи
– меҳнат сарфи; И
с
– иш сифати; М
т
–
тежалган жонли меҳнат; И
в.ф.д
– иш вақтидан фойдаланиш 
даражаси. 

---

191 
Меҳнат самарадорлигини ҳисоблашда ифодаланган меҳнат 
сарфи ишчиларнинг маҳсулот ишлаб чиқаришда бевосита банд 
бўлган сони ёки сарфланган вақтни, иш сифати ўзида меҳнат ва 
бошқарув сифати, ишчилар тажрибаси ва технологик даражасини, 
жонли меҳнат мавжуд меҳнат ресурсларидан самарали фойда-
ланишни ва иш вақтидан фойдаланиш даражаси эса нормал иш 
вақтининг давом этиш меъёридан тўлиқ фойдаланишни намоён 
этади. 
Меҳнат самарадорлигини аниқлашда меҳнат кўрсаткичи 
асосида ҳисоблаш услуби, натижаси ишончли бўлиб, ундан 
фойдаланиш ниҳоятда унумли ҳисобланади ва бу қўйидагини 
аниқлаш имконини беради: 

умумий меҳнат самарадорлиги кўрсаткичи ифода этмаган 
кўрсаткичларни ифодалаш; 

ишчи меҳнатининг ривожлантириши меҳнат натижасига 
таъсир кўрсатишини; 

умумий ва хусусий меҳнат самарадорлиги кўрсаткич-
ларининг ўзаро уйғунлигини; 

меҳнат натижасининг самарасига таъсир кўрсатувчи 
кўрсаткичларни яхлит бир тизимга солган ҳолда ҳисоблашни; 

меҳнат ҳажми ва меҳнат сифати ўртасидаги ўзаро 
алоқадорликни. 
Юқорида келтирилган меҳнат самарадорлигини ифодаловчи 
кўрсаткичлардан шундай хулоса қилишимиз мумкинки, меҳнат 
самарадорлигини аниқловчи умумий ҳисоблаш услуби меҳнат 
сифати ва сарфини иш ҳажмига нисбати асосида аниқлашга 
ёндашади, хусусий ҳисоблаш кўрсаткичлар умумий ҳисоблаш 
услубидан кескин фарқ қилиб меҳнат самарадорлигини аниқлаш 
имкониятини кенгайтиради. Унга асосан меҳнат самарадорлигини 
вақт бирлиги давомида ишлаб чиқарилган маҳсулот ёки меҳнат 
сарфи ҳажми, ишчиларнинг меҳнат потенциали, меҳнат фаолият-
лари натижаси, ресурс ва иш вақти фондидан оқилона фойдаланиш, 
интенсив меҳнат сарфи ошишига бевосита таъсир қилувчи меҳнат 
ҳақи кўрсаткичларини ҳисобга олиб таснифлайди. Хусусий 
кўрсаткичлар меҳнат самарадорлигининг умумий натижасини 
ифодаламаганлиги боис кенг қамровли самарадорликни ифода 
этувчи “меҳнат кўрсаткичи” услубидан фойдаланиш объектив ва 
ишончли меҳнат натижасини олиш имконини беради. 

---

192