Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд давлат университети

(3.4.5)
Бунда:
 О – муайян муддатда мавжуд умумий ускуналар сони; 
О
1
– ялпи ускуналар сони; П
1
– янги ускунанинг эски ускунага 
нисбатан унумдорлик фоизи; К
к1
– янги ускунани жорий қилинган 
(фойдаланилган) кунлар сони; О
2
– модернизация қилинган 
ускуналар сони; П
2
– модернизация қилинган ускунанинг эски 
ускунага нисбатан меҳнат унумдорлигини ошириш фоизи; О
3
– 
модернизация қилинмаган ускуналар сони; А
о
– ишлаб чиқаришда 
банд бўлган ишчилар сони; К – умумий ишчилар сонида ускуналар 
билан банд бўлган ишчилар салмоғи. 
178
Сергеев И.В. “Экономика предприятия” (учебное пособие). – М.: “Финансы и статистика”, 1999. – с. 229.

---

189 
Иш вақтидан оқилона фойдаланиш.
Ишлаб чиқарилган 
маҳсулот ҳажми, фақат уларни ишлаб чиқаришда сарфланган 
вақтига эмас, балки, инсоннинг аниқ фойдали фаолиятнинг самара-
дорлигига ҳамда ўз иш вақтидан самарали тўлиқ фойдалан-
ганлигига боғлиқдир. Юқори меҳнат самарадорлигига эришишнинг 
шартларидан бири ҳам иш вақтидан тўлиқ фойдаланишдир, яъни 
ундан оқилона фойдаланишдан иборат. Иш вақтидан оқилона 
фойдаланиш бу, ишлаб чиқаришга дахлдор бўлмаган ҳар қандай 
унумсиз ва иш вақти фондининг йўқотилиши билан боғлиқ 
элементларни бартараф этиш ҳамда шу асосида маҳсулот ишлаб 
чиқариш ҳажмини оширишга бўлган жараёндир. 
Иш вақтидан маҳсулот ишлаб чиқаришда оқилона фойда-
ланишни таҳлил қилишнинг асосий йўналиши кундалик иш 
муддати давомида иш вақти йўқотилишини аниқлаш ҳисобланади. 
Иш вақти давомидаги унумсиз вақт сарфи йўқотилишини аниқлаш 
ва бартараф этиш муҳим масала ҳисобланади. Иш вақтининг 
унумсиз сарф бўлиши: хом-ашё материаллари, зарурий деталлар ва 
инструментларнинг ўз вақтида маҳсулот ишлаб чиқариш жараёнида 
иштирокини таъминланмаслиги, ишни оқилона ташкил этилма-
ганлиги, ноқулай меҳнат шароити, ишчиларнинг интизомсизлиги, 
электр энергия ўзилиши, асосий воситаларнинг моддий эскир-
ганлиги ҳамда носослиги оқибатида юзага келади. Иш вақтидан 
оқилона фойдаланиш: меҳнат унумдорлиги ва ишлаб чиқариш 
ҳажминиг ошишини, бир-бирлик маҳсулотда меҳнат сарфининг 
камайишига, меҳнат натижасининг кўпайиши, ишчиларнинг 
мавжуд меҳнат салоҳиятидан ва ишлаб чиқариш имкониятларидан 
тўлиқ фойдаланишни таъминлаш имконини беради.