|
3.1.5-жадвал
Қашқадарё вилоят йирик саноат тармоқларида меҳнат ҳақи
меҳнат талабчанлиги таҳлили
139
№
Тармоқ мансублиги
Йиллар
2011
2012
2013
2014
2015
1.
Йирик саноат
тармоғида
0,068
0,078
0,087
0,099
0,093
шундан:
1.1.
Электрэнергетика
0,335
0,366
0,146
0,122
0,130
1.2.
Ёқилғи саноати
0,057
0,066
0,078
0,096
0,089
1.3.
Металлургия
0,070
0,080
0,084
0,078
0,088
1.4.
Кимё ва нефт кимё
саноати
0,094
0,112
0,189
0,203
0,164
1.5.
Машинасозик ва
метални қайта ишлаш
саноати
0,636
0,635
0,623
0,631
0,637
1.6.
Ўрмон, ёғочни қайта
ишлаш ва қоғоз саноати
-
-
-
-
-
1.7.
Қурилиш материаллари
саноати
0,122
0,119
0,112
1.8.
Енгил саноат
0,063
0,072
0,087
0,077
0,062
1.9.
Озиқ-овқат саноати
0,083
0,110
0,121
0,154
0,131
1.10.
Бошқалар
0,518
0,430
0,086
0,071
0,080
3.1.6-жадвал маълумотида электрэнергетика саноатида ишлаб
чиқарилаётган маҳсулот сарфида меҳнатга харажатлар 2015 йилда
13 фоизни, ҳолбуки бу кўрсаткич 2011 йилда 33,5 фоизни ташкил
этган эди. Таҳлил этилаётган даврда тармоқда меҳнатга сарфлар
20,5 фоизга пасайган. Енгил саноатда меҳнатга сарфлар маҳсулот
ишлаб чиқариш сарфлари таркибининг 6,31 фоизи (2011 йил), 2012
йилда 7,21 фоиз, 2014 йилда 7,72 фоиз ва 2015 йилда 6,24 фоизини
ташкил этади. Саноатнинг металлургия, кимё ва нефт кимё, ёқилғи
ва бошқа саноат тармоқларида меҳнат сарфлари салмоғи камайган.
139
Қашқадарё вилоят статистика бошқармасининг 2010-2015 йиллардаги бюллетен тўпламларидан муаллиф
ҳисоб-китоби.
142
3.1.6-жадвал
Қашқадарё вилоят йирик саноат тармоқларида ишлаб
чиқарилган маҳсулот қийматида меҳнатни рағбатлантириш
учун йўналтирилган сарфлар салмоғи
140
№
Кўрсаткичлар номи
Йиллар
2011
2012
2013
2014
2015
1.
Йирик саноат
тармоғида, фоизда
6,82
7,78
8,68
9,92
9,29
шундан:
1.1.
Электрэнергетика
33,50
36,55
14,58
12,16
13,00
1.2.
Ёқилғи саноати
5,72
6,60
7,79
9,61
8,94
1.3.
Металлургия
6,98
7,98
8,40
7,84
8,85
1.4.
Кимё ва нефт кимё
саноати
9,36
11,24
18,88
20,27
16,41
1.5.
Машинасозлик ва
металнии қайта ишлаш
саноати
63,55
63,55
62,33
63,07
63,72
1.6.
Ўрмон, ёғочни қайта
ишлаш ва қоғоз саноати
-
-
-
-
-
1.7.
Қурилиш материаллари
саноати
12,18
11,91
11,24
-
-
1.8.
Енгил саноат
6,31
7,21
8,73
7,72
6,24
1.9.
Озиқ-овқат саноати
8,29
11,04
12,14
15,44
13,13
1.10.
Бошқалар
51,78
43,02
8,61
7,14
8,05
Машинасозлик ва метални қайта ишлаш саноатида маҳсулот
ишлаб чиқариш харажатларининг 63,7 фоизи меҳнатни моддий
рағбатлантириш учун сарфланган. Меҳнатга харажатларнинг
маҳсулот ишлаб чиқариш сарфлари салмоғида паст бўлиши аввало,
тармоқда технологик янгиланиш, меҳнат самарадорлиги ошиши,
маҳсулот яратишда инсон омилининг таъсири табиий ва иқтисодий
омилларга нисбатан пастлиги, битта ишчига тўғри келадиган
маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмининг ошиши натижасидир. Саноат
тармоқларида ишлаб чиқарилган маҳсулотларнинг тармоқда банд
бўлган ишчиларга нисбатан ишлаб чиқариш ҳажми 2015 йилда
2011 йилга нисбатан 1,6 мартага кўпайган (3.1.7-жадвал).
140
Қашқадарё вилоят статистика бошқармасининг 2010-2015 йиллардаги бюллетен тўпламларидан муаллиф
ҳисоб-китоби.
143
3.1.7-жадвал
Қашқадарё вилоят йирик саноат тармоғида банд бўлган битта
ишчига тўғри келадиган йиллик маҳсулот ишлаб чиқариш
ҳажми
141
№
Тармоқ мансублиги
Йиллар
2011
2012
2013
2014
2015
1.
Йирик саноат тармоғида,
млн.сўм
103,8 129,7
140,7
138,8
169,6
шундан:
1.1.
Электрэнергетика
18,3
22,2
69,3
93,0
108,7
1.2.
Ёқилғи саноати
182,6 227,9
224,9
201,4
237,5
1.3.
Металлургия
96,3
99,9
105,6
124,5
126,0
1.4. Кимё ва нефт кимё саноати
77,3
74,1
54,5
56,7
81,5
1.5.
Машинасозлик ва
металнии қайта ишлаш
саноати
16,4
23,7
27,7
33,0
35,3
1.6.
Ўрмон, ёғочни қайта
ишлаш ва қоғоз саноати
-
-
-
-
-
1.7.
Қурилиш материаллари
саноати
23,9
35,0
41,7
-
-
1.8.
Енгил саноат
47,0
48,7
56,2
70,4
96,9
1.9.
Озиқ-овқат саноати
32,9
31,8
47,6
51,1
57,6
1.10.
Бошқалар
5,4
14,7
93,5
105,05 109,7
Ушбу 3.1.7-жадвал маълумотида саноат тармоқларида маҳсу-
лот ишлаб чиқариш битта ишчи ҳисобига ишлаб чиқарилишининг
ўзгариши ёки бошқача қилиб айтганда меҳнат унумдорлиги
даражаси ифода этилган. Битта ходимга тўғри келадиган меҳнат
унумдорлиги даражаси умумсаноат тармоғида 2015 йилда 2014
йилга нисбатан 22,3 фоизга ёки 31 млн.сўмга ошган. Электр-
энергетика саноатида меҳнат унумдорлиги даражаси таҳлил
этилаётган даврга нисбатан 2015 йилда 16,9 фоизга, ёқилғи
саноатида 18 фоиз, металлургия саноатида 1,5 фоиз, кимё ва нефт
кимё саноатида 43,6 фоиз, машинасозлик ва металнии қайта ишлаш
саноатида 6,9 фоиз, енгил саноатда 37,6 фоиз, озиқ-овқат саноатида
12,8 фоиз ва бошқа саноат тармоқларида 4,5 фоизга ошган.
Юқорида тадқиқ этилган 3.1.1-3.1.7-жадваллар маълумотидан
кўриш мумкинки, саноат тармоғида меҳнат ҳақининг ошишига
141
Қашқадарё вилоят статистика бошқармасининг 2010-2015 йиллардаги бюллетен тўпламларидан муаллиф
ҳисоб-китоби.
144
биринчи омил
бўлиб, ишлаб чиқарилган маҳсулот қиймат
таркибида меҳнат ҳақининг ошганлиги ҳисобланади. Бу кўпроқ
ташкилий масалага боғлиқдир, чунки у бир-бирлик маҳсулот ишлаб
чиқариш учун ҳақиқатда сарфланган меҳнат сарфи ошганлигини
ифода этмайди. Бироқ, маҳсулот қийматида меҳнатнинг ўрни
ошганлиги ижобийдир, чунки маҳсулот ишлаб чиқаришда инсон
омилининг иштироки муҳим эканлигини ифода этади. Таҳлил
қилинаётган саноат тармоқлардаги меҳнат ҳақининг яратилаётган
маҳсулот қийматидаги салмоғи мунтазам равишда ўзгариб борган.
Бу албатта тармоқда меҳнатни рағбатлантиришнинг ўсиш
тенденциясига эга эканлигини кўрсатади.
Саноат тармоғида меҳнат ҳақининг ошишида
иккинчи омил
бўлиб маҳсулот ишлаб чиқариш(меҳнат унумдорлиги)нинг ошган-
лиги сабаб бўлган. Ушбу омил меҳнат ҳақи даражаси ўзгаришига
нисбатан камроқ таъсир кўрсатишига сабаб, тармоқнинг маҳсулот
ишлаб чиқариши мос равишда меҳнат ҳақи ва ходимлар сонига
нисбатан юқори даражада ошиб борганлигидадир. Қашқадарё
вилоят йирик саноат тармоқларида маҳсулот ишлаб чиқариш 2015
йилда 2014 йилга нисбатан 120,1 фоизга, банд бўлганлар сони 1,8
бандга камайишига, меҳнат ҳақи 112,5 фоизга ошишига эришилган.
Бундай ишлаб чиқариш натижадорлигининг ошишида тармоқларда
меҳнат ҳақининг ошиши ва ходимлар сонининг қисқарганлиги
ижобий таъсир кўрсатган. Маҳсулот ишлаб чиқаришнинг ошиши
тармоқларда банд бўлган битта ишчига тўғри келадиган ўртача
маҳсулот ҳажмини 169,7 млн.сўмга (2014 йилда 138,8 млн.сўм) ёки
122,3 фоизга ошишига ва маҳсулот қийматида меҳнат ҳақи
сарфлари салмоғини 6,4 фоизга камайишига таъсир кўрсатган
(3.1.2-расм). Маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмининг ошиши меҳнат
ҳақи даражасининг ошишига сезиларли даражада таъсир кўрсата
олмайди (бошқа омиллар таъсирида ҳам ишлаб чиқариш ҳажми
ошиши мумкин), аксинча меҳнат ҳақи даражасини ошириш ҳисо-
бига маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажми ва маҳсулот қийматидаги
салмоғини ошириш имконини беради.
Қўйида келтирилган 3.1.2-расмда вилоят йирик саноат
тармоғида маҳсулот ишлаб чиқариш, ойлик меҳнат ҳақи, банд
бўлган ходимлар, меҳнат унумдорлиги даражаси ва маҳсулот
қийматида меҳнат ҳақининг салмоғи 2011-2015 йиллар оралиғида
фоиз ҳисобида ўзгариши диаграмма шаклида ифода этилган.
145
-5
15
35
55
75
95
115
135
155
2011
2012
2013
2014
2015
Маҳсулот қийматида
иш ҳақи салмоғи
Меҳнат унумдорлиги
даражаси
Ойлик иш ҳақи
Маҳсулот ишлаб
чиқариш
Бандлик
Do'stlaringiz bilan baham: |
