Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд давлат университети

162
 
Инсон меҳнат фаолиятининг меҳнат натижаси нима сабабдан 
баъзи ҳолларда юқори, баъзида эса паст бўлишининг сабабини 
162
Манба: Муаллиф ишланмаси. 
Меҳнат самарадорлиги пасайишини келтириб 
чиқарувчи омиллар 
Ижтимоий омиллар 
Меҳнат натижасидан 
бефарқлик 
Ишчининг малака 
даражаси етарли 
эмаслиги 
Психофизиологик 
(мослаша олмаслик, 
яхши ишлашга 
иштиёқсизлик ва ҳ.к.) 
Шахсий (данкасалик, 
масъулиятсизлик ва 
ҳ.к. 
Иқтисодий омиллар 
Меҳнати эвазига 
оладиган меҳнат 
ҳақидан қониқмаслик 
Вақтида меҳнат ҳақи 
берилмаслиги 
Самарали меҳнат 
натижаси учун 
рағбатлантириш 
йўқлиги 
Технологик 
омиллар 
Ускуна ва 
технологияларнинг 
моддий эскирганлиги 
Янги замонавий 
ускуна ва 
технологияларни 
жорий қилишдаги 
оқсоқлик 
Ташкилий 
омиллар 
Меҳнатни тўғри 
ташкил 
қилинмаслик 
Ишчилар меҳнатини 
назорат қилишнинг 
сустлиги 
Меҳнат қилишга 
рухлантирилмаслик 
Корхона (ишлаб 
чиқариш) 
нуфўзининг 
пастлиги 
Раҳбариятнинг тез 
алмашиши 
Ҳуқуқий-cиёсий 
омиллар 
Қонунларга амал 
қилинмаслик 
Жиноятчиликнинг 
авж олиши 
Порахўрлик 
(коррупция) 
Нотинчлик 

---

164 
аниқлаш учун унга таъсир кўрсатувчи омилларни топиш ва улар 
меҳнат фаолиятига қай даражада таъсир кўрсатишини таҳлил 
қилиш муҳим ҳисобланади. Таъсир этувчи омиллар деганда меҳнат 
самарадорлигига бевосита ва билвосита таъсир қилувчи, унинг 
ошиши ёки камайишига олиб келувчи воситалар тушунилади.
Таҳлил қилинган самарадорликка таъсир кўрсатувчи омиллар 
гуруҳидан фойдаланган ҳолда ишлаб чиқариш корхоналарида 
меҳнат самарадорлигини ошишини таъминловчи омилларни кўп 
омилли таҳлил қилиш асосида тадқиқ қиламиз. Омиллар ҳамда 
натижаларнинг ўзаро боғлиқлиги батафсил таҳлил қилиш 
жараёнида бир қатор қийинчиликлар юзага келиши мумкин. 
Биринчидан,
ҳар қандай омил ҳам миқдор билан ўлчанмаслиги 
мумкин. Бунда якуний натижанинг ўзгариши омилнинг ўзгариш 
орасидаги фарқни таққослашда муаммолар келиб чиқиши мумкин. 
Иккинчидан,
кўп ҳолларда омил ва натижа орасидаги таъсир яқин 
бўлиши мумкин. Бундай ҳолларда меҳнат фаолиятида у ёки бу 
омилнинг якуний натижага кўрсатган таъсирини аниқлаш қийин 
бўлади. Бу омилларнинг кўрсатадиган таъсири бўйича тақсимлаш 
шуни ифодалайдики, техник-технологик омиллар гуруҳига кирувчи 
меҳнатнинг ижтимоий кўринишидаги техник ишлаб чиқариш ҳамда 
ижтимоий омиллар бевосита таъсир ўтказиш орқали якуний натижа 
яъни меҳнат самарадорлигига таъсир кўрсатади. Техник-техно-
логик омиллар, барча омиллар орасида энг катта таъсир доирасига 
эга омил сифатида меҳнат самарадорлигига энг кучли таъсир 
кўрсатади. Бу омил инсон фаолиятини табиий шароитларга боғлиқ 
бўлишлигини камайтиради. Бу эса фойдали табиий қазилмаларга 
эга бўлган мамлакат, худуд кенг кўламдаги ривожланиш имконига 
эга бўлади деган фаразни инкор этади, бунга исбот сифатида 
фойдали табиий қазилмалари чекланган Жанубий Корея, Сингапур 
ва Япония мамлакатларни келтиришимиз мумкин, улар ривож-
ланиш босқичларида айнан техник-технологик омиллар ёрдамида 
иқтисодий тараққий этган. Техник-технологик омилларнинг меҳнат 
самарадорлигига икки хил кўринишда таъсир кўрсатади: