Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд давлат университети

Мақсадли йўналтирилганлик ёндашувида самарали ва 
самарасиз самарадорликнинг мақсадли натижаларга ўзаро 
боғлиқлиги
98
 
 
№ 
Натижа 
1

ум ум
С
 (мақсадли натижа 
самарали) 
1

ум ум
С
 (мақсадли натижа 
самарасиз) 
1. 
Унумли 
Мақсадли сарфлар билан 
мақсадли натижалар ўзаро 
ўйғун 
Мақсадли сарфлар билан 
хақиқий натижалар ўртасида 
тафовут мавжуд 
2. 
Унумсиз 
Ҳақиқий натижалар билан 
ҳақиқий сарфлар 
мутаносиб 
Мақсадли натижалар билан 
ҳақиқий сарфлар ўртасида 
катта номутаносиблик 
мавжуд 
Мазкур 2.1.1-жадвалдан кўриш мумкинки, мақсадга йўнал-
тирилганлик ёндашуви нуқтаи назаридан фаолият самарали бўлиши 
мумкин, аммо паст унумли ҳам бўлиши мумкин. Шунингдек, 
фаолият юқори унумли бўлиши мумкин, аммо самарасиз бўлиши 
ҳам мумкин. Ишлаб чиқариш корхоналарида юқори самара-
дорликка эришиш юқори унумдорликка эришишига нисбатан катта 
аҳамият касб этади. 
Бизнинг фикримизча, мақсадга йўналтирилганлик нуқтаи 
назаридан самарадорлик кўрсаткичини ҳисоблаш формуласи аниқ 
мақсадга қаратилган, аммо ички, ташқи ва умумий самарадорлик 
тўғри, аниқ бўлиши лозимки, бу ҳолда аниқ маҳсулот ишлаб 
чиқаришга ихтисослашган субъектлар доирасида самарадорлик 
тўғри мақсадга мувофиқ бўлади. Шунинг учун ҳам самарадорликни 
ҳисоблаш учун универсал кўрсаткичларни ишлаб чиқиш мақсадга 
мувофиқ эмас, шу билан бирга, юқорида таклиф этилган усул-
лардан фойдаланган ҳолда корхоналар фаолияти манфаатларини 
ифодалаш ҳамда меҳнат самарадорлигини баҳолаш имконини 
беради. Бунда ички ва мақсадли (стандарт, эталон, оптимал) 
маълумотларни таққослаш орқали амалга оширилади. Умумий 
самарадорлик кўрсаткичи эса корхона фаолияти бўйича ички ва 
ташқи самарадорлик кўрсаткичлари натижасидан иборат бўлади. 
Ишлаб чиқариш корхоналарида самарадорликни баҳолашда, улар-
ни ички, ташқи ва умумий самарадорлигини тўлароқ ифода-
98
Манба: Муаллиф ишланмаси. 

---

69 
лайдиган маълумотлардан (режа ва статистик материаллардан) 
фойдаланиш мақсадга мувофиқ ҳисобланади. 
Корхоналарда меҳнат самарадорлигини мақсадга йўналти-
рилганлик ёндашувдан фойдаланган ҳолда баҳолашда самара-
дорлик кўрсаткичларининг бир хиллигини эътиборга олиб, ички, 
ташқи ва умумий самарадорликни ҳисоблаш учун зарур бўлган 
маълумотларни қўйидаги тарзда ифода этамиз (2.1.2-жадвал).