Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд давлат университети

биринчидан,
юқорида келтирилган маълумотлардан фойдаланиш микродаражада 
(корхона миқёсида) кўпроқ натижа беради, чунки микродаражада 
мақсадли натижалар ва сарфлар тўғрисида тўлиқроқ ахборотга эга 
бўлиш имконияти бор. Шунингдек, микродаражада, тадқиқ эти-
лаётган меҳнат самарадорлиги барча омилларнинг таъсир дара-
жасини белгилаш ва аниқлаш мумкин. 
Иккинчидан,
таклиф 
қилинган мақсадли йўналтирилганлик ёндашувдан мулк шакллари 
ва фаолият йўналиши турлича бўлган ишлаб чиқариш ва ноишлаб 
чиқариш корхоналарида самарадорликни баҳолаш учун фойда-
ланиш мумкин. 
Учинчидан,
таклиф қилинаётган ёндашув доира-
сида корхонада самарадорлик кўрсаткичини ҳисоблашда ҳақиқий 
ва мақсадли маълумотларни таққослаш ишлаб чиқаришни режа-
лаштириш муаммосини ечишни талаб қилади. Ҳозирги вақтда бу 
муаммо корхоналар учун ўта долзарб муаммо ҳисобланади. 
Бизнинг фикримизча, корхонада самарадорликни баҳолаш учун 
ишлаб чиқаришни режалаштириш ва стандартлаштиришни олиб 
бориш янада кўпроқ ижобий натижа бериши мумкин. Шунингдек, 
ишлаб чиқариш мезонлари корхона бизнес режасини (лойиҳасини) 
амалга ошириш самарадорликни баҳолаш учун ҳам фойдалидир. 
Тўртинчидан,
корхона фаолиятлари хусусиятларига боғлиқ ҳолда 
самарадорликни баҳолаш кўрсаткичларини шакллантириш ва 
танлашда ўзига хос ёндашувни талаб этади. 
Бешинчидан,
корхо-
нанинг умумий самарадорлигини таснифлаш учун умумий самара-
дорлик кўрсаткичини ҳисоблаш лозим бўлади, ҳисобланган умумий 
самарадорлик кўрсаткичи ички ва ташқи самарадорлик кўрсаткич-
ларининг ўртача миқдорини ҳисоблашнинг ҳам имконини бериши 
лозим. 

---

72 
Шуни алоҳида қайд этиб ўтиш жоизки, корхоналарда ички ва 
ташқи самарадорлик кўрсаткичларини ҳисоблаш учун келтирилган 
ҳисоблаш усуллари корхонада самарадорликни тўлиқ, мутлоқ ва 
аниқ ифодалайди, деган хулосани қилмайди. Улардан фақат 
самарадорлик кўрсаткичларини ҳисоблашда фойдаланиш мумкин. 
Ишлаб чиқариш корхонасида меҳнат самарадорлиги нафақат 
сарфланган харажатларни бевосита акс эттиради, балки моддий 
бойликларни ишлаб чиқаришдаги уларнинг ўрнини ҳам акс этти-
ради. Бундай самарадорликни баҳолаш ёндашуви “ресурс-сарф” 
ёндашуви доирасида таҳлил қилиш лозимлигини кўрсатади. Ре-
сурс-сарф ёндашувида меҳнат самарадорлигини баҳолаш унум-
дорлик кўрсаткичларидан фойдаланиш орқали ифодаланади. Меҳ-
нат самарадорлигини таҳлил этишда унинг унумдорлик кўрсаткичи 
билан ўзаро боғлиқлигини ифодалаш муҳим аҳамиятга эга, чунки 
“ресурс-сарф” ёндашувининг назарий ва таҳлилий тадқиқотларида 
меҳнат унумдорлигини меҳнат самарадорлигининг миқдорий 
кўрсаткичи сифатида намоён этади. Меҳнат унумдорлигини таҳлил 
қилиш учун зарур бўлган кўрсаткичларни ҳисоблашда: ишлаб 
чиқариш тармоқларида яратилган маҳсулот (товар) қиймати (ялпи 
қиймат) ва банд бўлганларнинг йиллик миқдорий кўрсаткич-
ларидан фойдаланилади. Саноат тармоқлари даражасида меҳнат 
унумдорлигини ҳисоблашда тармоқда яратилган ялпи қиймат 
миқдорини банд бўлганлар сонига нисбати асосида аниқланади 
(2.1.4-формула): 
т
т
У
д
с
к
Б
т
Я
