Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд давлат университети

 
1.2.2-жадвал 
Ишлаб чиқариш омиллари унумдорлигининг асосий 
кўрсаткичлари
69
 
68
Беляев К.К. “Проблемы изучения затрат и результатов на предприятии”. Иркутск.: “ИГЭА”, 1999. – с. 104. 
69
Манба: Муаллиф ишланмаси. 

---

44 
Натижа 
Сарфлар 
Ишлаб чи-
қариш 
ҳажми 
(бирликда) 
Даромад 
(сўм) 
Фойда (сўм) 
Қўшилган 
қиймат 
(сўм) 
Сарфлар 
(сўм) 
Жами 
унумдорлик 
Жами 
омилли 
унумдорлик 
Рентабеллик 
(фойдали жами 
унумдорлик) 
Қўшимча 
қиймат 
унумдор-
лиги 
Шундан фақат сўмда 
1. Меҳнат 
сарфлари 
(киши) 
Меҳнат 
унумдорлиги 
Меҳнат 
унумдор-
лиги 
Фойдали меҳнат 
унумдорлиги 
Ишчилар 
таркибига 
боғлиқ 
бўлган 
унумдор-
лик 
Меҳнат 
сарфлари 
(сўм) 
Меҳнат 
унумдорлиги 
Меҳнат 
унумдор-
лиги 
Фойдали меҳнат 
унумдорлиги 
Ишчилар 
кучига 
боғлиқ 
бўлган 
унумдор-
лик 
Меҳнат 
сарфлари 
(соат) 
Меҳнат 
унумдорлиги 
Меҳнат 
унумдор-
лиги 
Фойдали меҳнат 
унумдорлиги 
Иш вақтига 
боғлиқ 
бўлган 
унумдор-
лик 
2. Асосий 
фондлар 
сарфи (сўм) 
Фонд 
қайтими 
Фонд 
қайтими 
Асосий 
фондларнинг 
фойдали 
унумдорлиги 
Асосий 
молиявий 
капитал 
унумдолиги 
Материал 
сарфлар 
(бирлик) 
Материал 
қайтими 
Материал 
қайтими 
- 
Айланма 
активлар 
унумдор-
лиги 
Материал 
сарфлар 
(сўм) 
Материал 
қайтими 
Материал 
қайтими 
- 
Айланма 
активлар 
унумдор-
лиги 
Мазкур таснифда унумдорлик қиймат ва натурал кўринишида 
ифодаланган. Бизнинг фикримизча, ресурс-сарф ёндашувининг 

---

45 
саноат ишлаб чиқариш иқтисодиёти шароитида қўйидагилардан 
иборат: 
1.
Ресурс-сарф ёндашуви индустриал иқтисодиёт шароитида 
пайдо бўлган ва у стандарт оммавий ишлаб чиқаришга 
йўналтирилган. 
2.
Ресурс-сарф ёндашуви нуқтаи назаридан меҳнат самара-
дорлигининг асосий мақсади – бу минимал ҳаражатлар ҳисобига 
максимал стандарт маҳсулотлар яратишдан иборат, яъни иқтисодий 
(соф) мақсадлардан иборат. 
3.
Ресурс-сарф ёндашуви доирасида амал қилувчи кўрсат-
кичлар асосан эришилган натижаларни таққослашга қаратилган. 
Шундай қилиб, саноат ишлаб чиқариш иқтисодиётида меҳнат 
самарадорлигини баҳолашда ресурс-сарф ёндашувидан фойда-
ланиш самарали ҳисобланади. ХХ асрнинг 20-йилларида чет эл 
иқтисодий назариясида ҳам иқтисодий, ҳам ижтимоий, ҳам 
ижтимоий-иқтисодий самарадорликни баҳолашга имкон берувчи 
“мақсадга йўналтирилганлик” ёндашуви кириб келди. Ушбу 
ёндашувдан меҳнат самарадорлигини баҳолашда фойдаланиш 
кўпроқ аҳамият касб этади. Шунинг учун ҳам унинг тавсифига 
кенгроқ тўхталиш мақсадга мувофиқдир. “Мақсадга йўналтирил-
ганлик”
70
ёндашуви меҳнат самарадорлигини баҳолашда ресурс-
сарф ёндашувидан бир мунча фарқ қилади. Ушбу ёндашувга 
мувофиқ ресурслардан яхшироқ фойдаланган ҳолда олдиндан 
кўзланган мақсадга эришиш учун ишлаб чиқаришни ташкил этиш-
дан иборатдир. Шунингдек, мақсадга йўналтирилганлик ёндашу-
вида самарадорлик ишлаб чиқаришда бирор-бир жараён бажари-
лиши ва мақсадли натижага эришиши орқали олинган натижалар 
муносабати сифатида ўлчанади. Шу нуқтаи назардан АҚШ иқти-
содиёт мактаби вакиллари мақсадга йўналтирилганлик ёндашуви 
доирасида қўйидаги фикрларни таъкидлашган: “самарадорликни 
ҳисоблашни бошқа усули минимал зарурий ресурсларни (маҳсулот 
тайёрлаш учун зарур бўлган) фойдаланиш учун зарур бўлган 
ресурслар миқдорига нисбати сифатида амалга оширилади”
71
. 
70
Баъзи манбаларда “мақсадли ёндашув” тушунчаси учрайди. Масалан: Менар К. “Экономика 
организации”. пер.с фран. // Под ред. Худокармова А.Г. ХI. Менор. - М.: ИНФРА – М, 1999. – с. 131.
71
Хаксивер К., Рендер Б., Рассел Р.С., Мердик Р.Г. “Управление и организация в сфере услуг: теория и 
практика” : Servise menedjment and Operation – 2-е международ. изд. (пер.с англ нар.наук ряд. Кулибановой 
В.В.).– СПб: “Питер бух”, 2002. –
с. 496.

---

46 
Юқоридаги таснифга асосан самарадорлик кўрсаткичини 
ҳисоблашнинг умумий формуласи қўйидагича аниқланади (1.2.4-
формула): 
н
н
й
м
М
Э
С

.