Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд давлат университети

(1.2.2)
Бунда:
И
ж
ИМ
с
– ижтимоий-иқтисодий меҳнат самара-
дорлиги; АИХФ – асосий иш хақи фонди; Б
с
– умумий банд 
бўлганлар сони; М – минимал меҳнат ҳақи, сўм. 
Юқори ижтимоий-иқтисодий меҳнат самарадорлиги ҳар бир 
инсон тирикчилиги учун зарур бўлган истеъмол маҳсулотлари ва 
ноозиқ-овқат маҳсулотларини ҳарид қилишга етарли бўлган энг 
кам меҳнат ҳақининг асосий меҳнат ҳақи фонди билан солиштирма 
қиймати ошишига боғлиқ бўлади. Юқорида қайд этилган 1.2.2-
формула ёрдамида корхона, тармоқ ёки ҳудудда банд бўлган ишчи-
хизматчиларнинг ўртача меҳнат ҳақи миқдорини аниқ ифода этиш 
мумкин. 
Юқоридаги кўрсатилган кўрсаткичлардан ташқари ички 
меҳнат фаолиятининг ижтимоий-иқтисодий меҳнат самарадор-
лигини аниқлашнинг бошқа воситалари ҳам мавжуд. Маълум бир 
маҳсулотни яратишда бевосита харажатлардан ташқари унинг 
давомийлиги, жадаллиги ва мазкур жараёндаги бандлик ҳажми ҳам 
муҳим рол ўйнайди. Шу сабаб меҳнат ҳақи асосий ижтимоий-
иқтисодий самарадорликни акс эттирувчи кўрсаткич сифатида 

---

38 
умумий ҳажмдаги меҳнат сарфи билан ҳамкорликда мазкур 
кўринишдаги меҳнат самарадорлигини аниқлашда кўмак беради. 
Иқтисодий статистикада фойдаланиладиган бошқа бир 
доимий кўрсаткич – бу ишлаб чиқариш ресурсларидан фойда-
ланишнинг умумий ҳажмида меҳнат ҳақининг улушидир. Бунда 
меҳнат ҳақининг икки ёқлама ролини ҳисобга олиш зарур, зеро, бир 
томондан, у ишлаб чиқариш харажатларига кирса, иккинчи 
томондан у жамият ишлаб чиқарилишида меҳнатнинг ижтимоий-
иқтисодий натижасини ҳам ўзида акс эттиради. 
Ижтимоий-иқтисодий меҳнат самарадорликни ташқи томон-
дан қараганда аҳолининг тобора ошиб борувчи эҳтиёжлари 
кўринишидаги кўрсаткичлар тарзида намоён бўлади. Жамиятнинг 
умумий кўринишдаги ва унинг аъзоларининг якка тартибдаги барча 
эҳтиёжларини том маънода қондириш, амалдаги эҳтиёжлар ҳамда 
реал қондирилиши мумкин бўлган эҳтиёжлар билан биргаликда 
ишлаб чиқарувчилар фаолиятларининг энг муҳим ижтимоий 
натижаси сифатида намоён бўлади. 
Юқорида келтирилган ижтимоий-иқтисодий меҳнат самара-
дорлиги ва иқтисодий ишлаб чиқариш меҳнат самарадорлиги 
мезонларини таснифлашда уларнинг натижалар яхлитлигини 
(мезоннинг мақсади, натижа кўрсаткичи) 1.2.1-жадвалда ифода 
этамиз.