Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд давлат университети

(1.2.3)
 
Бу ерда:
У
р.с
– ресурс-сарф ёндушувида унумдорлик; М
и.ч
– 
маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажми; С – қилинган сарф миқдори. 
Мазкур кўрсаткични ҳисоблашда бир-биридан фарқланувчи 
уч турдаги унумдорликни ажратиб кўрсатишимиз мумкин: хусусий 
унумдорлик, умумий унумдорлик, кўп омилли ва ишлаб чиқариш 
омилларининг ялпи унумдорлиги. 
Хусусий унумдорлик
– ишлаб чиқариш омили сифатида 
фойдаланиладиган бир ресурсни сўнгги натижага нисбатан 
тавсифлайдиган кўрсаткич. Бу кўрсаткич ишлаб чиқаришнинг бир 
омилли самарадорлигини намоён этади. 
Умумий унумдорлик
– ишлаб чиқариш омиллари сифатида 
бир неча ресурсларни сўнгги натижаларига нисбатан тавсифловчи 
кўрсаткичдир. Мазкур кўрсаткич ишлаб чиқариш омилларининг 
самарадорлигини ифодалайди. 
Ялпи унумдорлик
– ишлаб чиқариш омили сифатида 
фойланадиган барча ресурсларни барча сўнгги натижага нисбатини 
67
Уша манба: - 400 б. 

---

43 
таснифлайдиган кўрсаткич бўлиб, ялпи фаолият самарадорлигини 
ифодалайди. 
Шуни эътироф этиш мумкинки, ялпи, умумий ва хусусий 
унумдорлик қабул қилинган кўрсаткичлар бўлиб, ишлаб чиқа-
ришнинг барча даражаларида, яъни тармоқ, соҳа, ҳудуд ёки 
алоҳида корхона миқёсида фойдаланиш мумкин. 
Иқтисодий адабиётларда юқорида таъкидланган умумий қабул 
қилинган таснифдан ташқари яна бир неча таснифни ажратиб 
кўрсатиш мумкин. Масалан, “сарфлар ва натижаларни тўлиқ 
ҳисоблаш даражаси учун унумдорлик кўрсаткичи таснифини ҳам 
уч турини ажратиб кўрсатиш мумкин”:
68
а) хусусий (бир натижани бир сарфга нисбати); 
б) умумлашган (бир ёки бир неча натижаларни бир неча 
сарфларга нисбати); 
в) интеграл (унумдорликнинг тўлиқ ҳисоботи). 
Олдинги таснифга фарқли равишда ушбу таснифда нафақат 
ишлаб чиқаришда фойдаланиладиган ресурслар миқдори, балки 
ишлаб чиқариш натижаларини табақаланиш имкониятлари ҳам 
инобатга олинган. 
Унумдорликни ҳисоблашда хусусий унумдорлик кўрсатки-
чини ҳисобга олувчи ишлаб чиқаришнинг уч омили (меҳнат, ка-
питал ва материаллар) таснифи ҳам амал қилмоқда (1.2.2-жадвал). 
Ҳозирда амал қилаётган унумдорлик кўрсаткичлари турлича 
бўлиб, таркибига меҳнат унумдорлиги, материал қайтими, фонд 
қайтими, рентабеллик кабиларни қамраб, уларни ҳисоблаш ягона 
тамойил асосида ишлаб чиқариш натижаларини сарфларга нисбати 
асосида (1.2.4-формула асосида) амалга оширилади. 
1.2.2-жадвалдаги кўрсаткичлар таснифи ишлаб чиқариш 
натижаларини (ишлаб чиқариш ҳажми, фойда, қўшилган қиймат) 
ҳамда ишлаб чиқариш омиллари мезон асосида турли хил 
вариантлардан фойдаланиш бўйича тўзилган.