Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд давлат университети

4.3. Корхоналарда меҳнат самарадорлигини бошқариш ва 
оширишнинг ташкилий-иқтисодий асослари 
Меҳнат самарадорлигини ошиши объектив асосланган жараён 
бўлиб, ўз-ўзидан амалга ошмайди, балки доимий назоратни ва 
бошқариб туришни талаб этади. Меҳнат самарадорлигини бошқа-
риш маълум бир мақсадга йўналтирилган бўлади ва бу мақсад сари 
жонли меҳнат самарадорлигини ошириш ҳамда мақсадга эришиш 
воситаларини такомиллаштиришни кузлайди. Меҳнат самарадор-
лигини бошқаришнинг ишлаб чиқариш-иқтисодий, ижтимоий-
иқтисодий ва ижтимоий-сиёсий мақсадлари мавжуд бўлиб, уларни 
бир-биридан фарқлаш муҳим ҳисобланади. Бошқаришнинг, хусусан 
меҳнат самарадорлигини бошқаришнинг ишлаб чиқариш-иқти-

---

219 
содий мақсади энг кам жонли ва буюмлашган меҳнат сарфлар 
ҳисобига шахсий ва ижтимоий эҳтиёжларни тулароқ қондириш 
учун зарурий маҳсулотлар ишлаб чиқариш билан белгиланади. 
Ижтимоий-иқтисодий мақсад меҳнат жараёнининг амал қилиш 
учун ижобий ишлаб чиқариш ва ижтимоий-маданий шарт-
шароитларни яратиш билан белгиланса, ижтимоий-сиёсий мақсад 
эса 
ходимларнинг 
ҳар 
томонлама 
маънавий 
шахсий 
ривожлантириш, шаҳар ва қишлоқ орасидаги фарқни йўқотиш, 
одамларнинг сиёсий фаоллигини ошириш учун зарур шарт-шароит-
лар яратиш билан белгиланади.
Меҳнат самарадорлигини бошқариш олдига қўйилган мақсад-
ларга эришишда эришиш воситалари тизими мавжуд бўлишини 
тоқазо этади, уларга бевосита бошқариш тамойиллари билан боғ-
лиқ ва жамият ривожининг маълум босқичида хўжалик механизми 
ишлаш хусусиятларига боғлиқ бўлади. Тамойиллар бошқариш ус-
лублари учун бошланғич асос ҳисобланади ва бошқариш усуллари 
сифатида амал қилади. Тамойиллар танланмайди, унга амал қили-
нади, услублар эса шароитга қараб алмаштирилиши, танланиши 
мумкин. Меҳнат самарадорлигини бошқариш мақсадларига эри-
шиш воситалари нафақат кишилар фойдали меҳнат фаолиятининг 
ишлаб чиқариш-иқтисодий, ижтимоий-иқтисодий ва ижтимоий-
сиёсий натижалари амалга ошириш, балки натижаларга номинал 
меҳнат ва вақт сарфлари ёрдамида эришишни таъминлаши керак. 
Меҳнат самарадорлигини бошқариш мақсадларига эришиш 
воситаларидан келиб чиққан ҳолда, меҳнат самарадорлигини бош-
қариш моҳиятига тухталамиз.