Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд давлат университети

(4.3.5) 
Иқтисодий бошқарув меҳнат самарадорлиги
– бошқарув 
фаолиятида сарфланган харажатлар миқдори ва динамикасини 
ифодалайди ва баҳолайди. Бошқарув фаолиятига сарфланадиган 
харажатлар миқдори ўзгармаган ҳолда бошқарув сифати ошиши ва 
мақсадларининг руёбга чиқиши самарали меҳнат бошқарувини 
намоён этади. 
Бошқарув самарадорлиги коэффициенти
– эришилган юқо-
ри натижада бошқарувнинг мақсадга мувофиқ ташкил этилган-
лигини ифода этади
207
. Ишлаб чиқаришнинг умумий натижаси 
(Н
и.ч.
) билан персонал сони (П
с
) ўртасидаги нисбат натижасида 
аниқланади: 
с
и.ч.
.
П
Н

с
б
К
(4.3.6)
207
“Управление организацией” : Энциклопедический словарь. – М., 2001. 

---

227 
Раҳбарнинг бевосита қўл остидагилари томонидан ишлаб 
чиқарилган бўлса, фаолиятнинг умумий натижадорлиги ҳисобла-
нади. 
Бошқарув коэффициенти
 
– якуний ишлаб чиқариш натижа-
сида персонални бошқаришга сарфланган харажатларни тавсиф-
лайди. Умумий ёки ишлаб чиқаришнинг якуний натижаси билан 
бошқарувга сарфланган жами харажатлар (С
б.х
) нисбатини ифода-
лайди: 
б.х
и.ч.
С
Н

б
К
(4.3.7)
Ижтимоий самара юқорида қайд этганимиздек миқдорий 
жиҳатдан аниқлаш имкони мавжуд эмас. Бироқ, бизнинг 
фикримизча 
ижтимоий 
самарани 
занжирли 
“
харажат
натижа
максад


” боғлиқликда тадқиқ қилиш асосида 
миқдорий аниқлаш имкони мавжуд. Бунинг учун мақсадга эришиш 
учун йўналтирилган харажатлар ҳажмини ёки бошқача қилиб 
айтганда бошқарув самарасини аниқлаш учун эришилган натижани 
харажатлар билан солиштириш лозим бўлади. Самарадорлик 
мақсадга эришиш ҳамда ресурслар сарфини тежаш даражалари 
сифатида намоён бўлади. Шундай қилиб, меҳнат бошқарувнинг 
иқтисодий самараси ижтимоий самарага айланади. 
Тадқиқотларимиз 
натижасида 
аниқланган 
персонални 
баҳолаш мезонлари ва ҳисоблаш усуллари ёрдамида ишончли ва 
сифатли меҳнат самарадорлигини баҳолашда персонал меҳнат 
фаолиятидаги мажбурият даражасини билиш зарур ҳисобланади. 
Персонал мажбурият даражасини аниқлаш орқали, меҳнат 
самарадорлигини 
баҳолаш 
мезонлари 
асосида 
олинган 
натижалардан тўғри фойдаланиш имконини беради ва шу асносида 
персоналнинг эгаллаб турган лавозимлари бўйича мажбурият 
даражаси билан меҳнат самарадорлигини баҳолаш натижаси ўзаро 
мос равишдалигини ифодалаш мумкин бўлади. Шундай қилиб, ҳар 
бир ходимнинг эгаллаб турган лавозимида бажарадиган меҳнат 
функцияси бўйича мажбурият ва масъулият даражаларини таҳлил 
қилиш натижасида корхона персоналининг мажбурият таснифини 
ифодалаш 
мумкин 
(4.3.1-жадвал). 
Ходимларнинг 
меҳнат 
фаолиятидаги функцияларига: режалаштириш, меҳнатни ташкил 
қилиш, назорат қилиш, мотивация ва ўзаро мувофиқлаштириш 
(координация)ни келтириш мумкин. Мажбурият таснифи “Қарши 

---

228 
таъмирлаш заводи” корхонасидаги персоналнинг профессионаллик 
даражасини ифода этади. 
4.3.1-жадвал