Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд давлат университети

Иш вақтидан фойдаланиш коэффициенти
– белгиланган 
кунлик иш вақтидан унумли фойдаланиш (фойдаланилганлик) 
даражасини ифода этади. Ишлаб чиқаришда меҳнат мажбуриятини 
бажариш учун сарфланган вақт (И
к.д
) билан, иш кунининг нормал 
давом этиш муддати (соат) (И
д
) ўртасидаги вақт нисбати ва у 
қўйидаги формула асосида аниқланади: 
д
к.д
и.ф.
И
И
К

(4.3.1)
Иш вақтидан фойдаланиш ва унинг унумсиз сарф бўлишини 
ҳар томонлама таҳлил қилиш, ундан тежамли фойдаланиш ҳамда 
беунум сарф бўлаётган иш вақтини бартараф этиш, меҳнатни 
илмий асосда ташкил қилишнинг асосий вазифаси ҳисобланади. 
Юқори меҳнат самарадорлигига эришишнинг асосий шартларидан 
бири ҳам иш вақтидан тўлиқ фойдаланиш ёки уни иқтисод 
қилишдир. 
Меҳнат унумдорлиги коэффициенти
– ишчиларнинг шартли 
бирлик маҳсулот ишлаб чиқариш вақтини (М
и.в
) ҳисобот давридаги 
ялпи маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмига (Иҳ) нисбатини 
тавсифлайди: 
и.в
х
м.у.
М
И
К

(4.3.2)
Бажарилган иш сифати коэффициенти
– ҳисобот 
давридаги маҳсулот сотиш ҳажмини (М
с.ҳ
) ялпи маҳсулот ишлаб 
чиқариш ҳажмига нисбати асосида аниқланади: 
х
с.х
и.с.
И
М
К

(4.3.3)
Бажарилган ишнинг молиявий самарадорлик коэффициен-
ти
– ҳисобот даврида ходимлар ишлаб чиқарган маҳсулотдан 
(И
маҳ
) маҳсулот ишлаб чиқариш учун сарфлар (И
с
) айирмаси ва 
унинг маҳсулот ишлаб чиқариш қийматидаги фарқланиш нисбати-
ни ифода этади: 
х
мах
м.с.
И
И
К
с
И


(4.3.4)
Персонал меҳнат самарадорлигини баҳолаш мезонларига 
кўплаб мезонларни яна ҳам киритиш мумкин. Ҳар бир соҳа фао-

---

225 
лиятида улар мукаммал мезон бўлишлиги мумкин, бизнинг таҳли-
лимизда мазкур баҳолаш мезонлари асосий ҳисобланади. Масалан: 
тиббиёт соҳасида персонал меҳнатини баҳолаш мезони сифатида 
беморларнинг касаллик кўчайиб кетиши бўйича қайта мурожаат-
лари камайиши ёки беморларнинг шифо топиб соғайиб кетишлиги 
хизмат қилади. Персонал меҳнат самарадорлигини ҳаққоний (реал) 
баҳолашда корхона фаолиятининг асосий мақсадлари билан амал-
даги персонал бажарадиган меҳнат мос келишлиги лозим
204
. Кор-
хона мақсадига эришиши ишлаб чиқаришда юқори самарадорликни 
таъминлаш персонал ўз хизмат вазифасини сидқидилдан, ташаб-
бускорлик кўратиб бажаришига боғлиқ
205
. 
Юқорида келтириган мезонлар корхонадаги ишчилар, хизмат-
чилар ва мутахассислар тоифасидаги персонал меҳнатини аниқлаш 
учун самаралидир. Корхонадаги раҳбар ва ходимлар (қул остидаги 
ишчилар, мутахассислар, хизматчиларни бошқарадиган) меҳнат 
самарадорлигини баҳолаш учун бошқа аниқлов мезонлардан 
фойдаланилади. 
Раҳбар ва ходимларнинг меҳнат самарадорлигини баҳолашда 
бошқарув меҳнат самарадорлиги мезонини аниқлаш ва таҳлил 
қилиш муҳим ҳисобланади. Бошқарув меҳнат самарадорлиги са-
марали персонал меҳнатини юзага келтиради. Бошқарув меҳнати ва 
самарали персонал меҳнати корхона фаолиятининг мувоффақия-
тини таъминловчи куч ҳисобланади. Якуний ҳолатда корхонанинг 
самарали фаолиятини ташкил этади.