Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд давлат университети

Меҳнатни ташкил этиш
– ижтимоий-иқтисодий 
категория бўлиб, инсоннинг меҳнат фаолиятида фан-техника ва 
технологиянинг энг сўнгги ютуқларини қўлланилиши, меҳнат 
(меҳнат муносабатлари) ва ишлаб чиқаришни (хизмат кўрсатишни) 
ташкил этиш ҳамда такомиллаштириб бориш жараёнларини илмий 
асосланганлик мажмуаси. 
Ишлаб чиқариш муносабатларида ишчи кучи, меҳнат восита-
лари ва меҳнат предметлари ўртасида ўзаро боғлиқлик юзага 
келади. Ўзаро боғлиқлик ва таъсир меҳнат фаолиятини қай ҳолатда 
ташкил этилганлиги натижасидир. Шуни қайд этиб ўтиш жоизки, 
меҳнатни ташкил этиш бевосита меҳнат самарадорлигини ошириш-
га таъсир кўрсатувчи ташкилий омиллар тизимига мувофиқ бўлади. 
Инсонлар меҳнат фаолиятлари давомида маҳсулот ва хизматлар 
яратиш учун ўз билим ва тажриба(маҳорат)ларини бирлаштира-
дилар. Шу нуқтаи назардан, меҳнатни ташкил этиш инсонларнинг 

---

200 
бу мақсадга эришиш учун ўзларига юклатилган шахсий топшириқ-
ларни қай тарзда бажара олишларини белгилаб беради. Одатда бу 
ҳолда корхона жамоаси ўртасидаги меҳнат муносабатлари тизими-
ни шакллантирадиган, тақсимотни мувофиқлаштирадиган ва аниқ 
белгилаб қўйилган иш қоидаларини расмийлаштирадиган тизим 
таркиб топади. Бундай мувофиқлаштириш натижасида бир тоифа 
ишчилар бошқаларга бўйсунадиган ва улар томонидан назорат 
қилинадиган бўладилар. 
Меҳнатни ташкил этиш тизимида меҳнат жараёнига таъсир 
этувчи 4 та омил мавжуд, булар ижтимоий, иқтисодий, технологик 
ва ташкилий омиллардан иборатдир. 
Ижтимоий омилларга
ишлаб 
чиқариш жараёнидаги муносабатлар, уларнинг ишга ёлланувчи ва 
ишга ёлловчи ўртасида вужудга келадиган меҳнат муносабатларида 
амалга оширилади. 
Иқтисодий омилларга
 
ишга ёлланувчи ва ишга 
ёлловчининг шахсий ҳамда корхона мақсадларида иқтисодий наф-
лиликнинг вужудга келишида намоён бўлади.