Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд давлат университети

биринчидан
, меҳнат субъектини 
аниқлаш (алоҳида олинган ишчи, гуруҳ, меҳнат жамоаси) каби 
масалаларнинг ечилиши, 
иккинчидан
, меҳнат субъектлари учун 
зарур бўлган меҳнат предмети ва воситалари билан таъминлаш, 
196
Назаров А.Ш. “Меҳнатни ташкил этиш ва нормалаш” (Дарслик). – Т: “ТДИУ”, 2004. - 9-10 б.

---

198 
учинчидан
, меҳнат учун қулай шароитлар яратиш, 
тўртинчидан
, меҳ-
нат жараёнларини ташкил этиш (иш бажариш технологиялари), 
бе-
шинчидан
, меҳнат ҳақини тўлаш. Бу муаммоларнинг барчаси, ўз мус-
тақил аҳамиятидан ташқари, уларни бир яхлит бутунликка бирлаш-
тирадиган меҳнат фаолиятини ташкил этишнинг ажралмас функцио-
нал асослари сифатида асосли равишда кўриб чиқилиши мумкин. 
Меҳнатни ташкил этишнинг концептуал ва функционал асос-
ларини шакллантиришга ташкил этишнинг умумий назарияси ривож-
ланиши ва ундан ҳосил бўлган тизимлар назарияси аниқлаб келиши 
таъсир кўрсатади. Ташкил этиш назарияси ва амалиёти муаммо-
ларини ишлаб чиқиш илмий йўналишлари орасида праксекология 
назарияси муҳим ўрин эгаллайди. Праксекология (грекча сўздан 
олинган бўлиб, practis – амалиёт (амалий) ва logos – фан, билим, ўрга-
ниш) инсоннинг самарали амалий меҳнат фаолият принциплари ва 
методлари (усуллари) ҳақидаги билимлар назариясига асосланади
197
. 
Праксеология ғоялари Ғарб мамлакатлари Австрия ва Польша дав-
латларида кенг тарқалган бўлиб, у ерда улардан меҳнат жамоаларини 
ташкил этиш, ҳукумат аппарати, илмий муассасалар, саноат корхо-
налари ва бошқа корхоналар фаолиятини такомиллаштириш масала-
ларини ечишда фойдаланилади
198
. 
Собиқ иттифоқ амалиётида меҳнатни илмий асосда ташкил 
этиш ва ишлаб чиқариш ҳамда бошқаришни илмий ташкил этиш 
комплекс концепциясига алоҳида аҳамият берилган. Аммо ташкил 
этишнинг уч йўналишидан ҳар қайси одатда тегишли изланиш, 
ўқув ва бошқариш тўзилмаларининг алоҳида олинган фаолият май-
дони ҳисобланар эди. Бунда меҳнатни ташкил этиш ишлаб чиқа-
ришни ташкил этишнинг бир қисми, корхонанинг ўзи эса бошқа-
риш функцияси сифатида қабул қилинган эди. Бундай ҳолат кор-
хона муаммоларини илмий ва амалий жиҳатдан бартараф этишни 
пасайтирган, бу эса зарур бўлган ташкилотчи-мутахассисларни 
(айниқса, тадбиркорликни ривожлантириш шароитларда) тайёрлаш 
ва шакллантиришга тусқинлик қиларди. 
Бир яхлит бутунлик сифатида корхонанинг меҳнат фаолия-
тини комплекс ташкил этишга асосланган инновацион ривожланиш 
шароитига мос бўлган янги концепцияни шакллантириш асосида 
меҳнатни ташкил этишга тор доирадаги ёндашувдан воз кечиш 
197
Манба: 
https://ru.wikipedia.org/wiki/Праксиология
 
198
Зеленевский Я. “Организация трудовнх коллективов. Введение в теорию организации и управления”. 
Пер. с польск // Под ред. Г.Э.Слезингера. - М.: “Прогресс”, 1971.

---

199 
мумкин. Бунинг учун меҳнатни ташкил этишни ишлаб чиқариш ва 
бошқаришни ташкил этиш тушунчалари билан тенглаштирмаслик 
мақсадида уларни қайта кўриб чиқиш керак. Бу ҳолатда ишлаб 
чиқаришни ташкил этиш деганда меҳнатнинг ашёвий элемент-
ларини (ишлаб чиқариш воситалари) ташкил этиш, вақт ва макон-
нинг ишлаб чиқариш жараёнлари билан бирлашишини (бирикиши) 
тушуниш керак. Бошқаришни ташкил этишга келсак, у тегишли 
функцияларни бажариш тизимини яратиш ва ташкилий тўзилма-
ларни шакллантириш орқали бошқариш фаолиятини ташкил этиш-
ни англатади. Шундай қилиб, меҳнатни ташкил этиш, ишлаб чиқа-
риш ва бошқариш тушунчаларини фарқлашга бўлган анъанавий 
ёндашув меҳнат фаолиятини ташкил этиш концепцияси, яъни инно-
вацион, таълим, ишлаб чиқариш, бошқариш, тижорат, хўжалик, 
иқтисодий, ижтимоий, ахборот ва инсон фаолиятининг барча 
соҳаларидаги бошқа тизимлари натижаси бўлмиш инсон меҳнат 
фаолиятининг алоҳида олинган тури сифатида бошқариш фаолияти 
тизимларини шакллантириш (ташкил этиш фаолиятининг ўзида 
ҳам) асосида принципиал ўзгартиришни талаб этади. 
Бизнинг фикримизча, юқорида келтирилган меҳнатни ташкил 
этиш тушунчасига берилган тарифлар меҳнатни ташкил этишни 
тўлиғича моҳиятини тушуниш имконини бермайди, шу боисдан, 
меҳнатни ташкил этиш мазмуни, концептуал ва функционал асос-
лардан фойдаланган ҳолда меҳнатни ташкил этиш тушунчасига 
кенг миқёсли муаллифлик тарифини бериш мақсадга мувофиқ деб 
ҳисоблаймиз.