Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд давлат университети

 
 
 
 
 

---

171 
13-МАВЗУ. АҲОЛИНИ ИЖТИМОИЙ МУҲОФАЗА
ҚИЛИШ ТИЗИМИ 2 соат 
 
1. «Ижтимоий муҳофаза қилиш» тушунчаси ва унинг асосий 
йўналишлари
2. Ўзбекистонда кучли ижтимоий кафолатларни шакллантириш 
вазифалари ва ҳусусиятлари 
3. Ижтимоий институтлар ва ходимларни ижтимоий муҳофаза 
қилиш механизми 
4. Ижтимоий таъминот турлари 
 
1. «Ижтимоий муҳофаза қилиш» тушунчаси ва унинг асосий 
йўналишлари 
 
Ижтимоий муҳофаза тизими - аҳолининг ҳаётий муҳим 
манфаатлари соҳаси бўлиб, унинг сифат ва миқдор кўрсаткичлари давлат 
ва жамиятнинг иқтисодий, ҳуқуқий ва маданий ривожланиш даражасидан 
дарак беради. Ижтимоий муҳофазаланиш ҳуқуқи – одамнинг муносиб 
турмуш кечириши учун зарур бўлган ҳажмдаги физиологик, ижтимоий ва 
маънавий эҳтиёжларини қондириш имконияти ҳисобланади. Ижтимоий 
муҳофаза тизимини ташкил этиш масаласи кўп жиҳатдан мамлакатдаги 
миллий тартибни, жамиятдаги тотувлик даражасини, иқтисодий ва 
ижтимоий ривожланиш барқарорлигини ва динамикасини белгилаб 
беради. 
Аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш деганда, биз аҳолига давлат 
томонидан яшаш учун барча шарт-шароитларни яратишга мақсадли 
йуналтирилган кафолатлар тизимини тушунишимиз лозим. 
Ижтимоий муҳофаза қилиш бир томондан, функционал тизим, яъни 
йўналишлар тизими бўлиб, у ана шу йўналишлар асосида амалга 
оширилади, иккинчи томондан, у ижтимоий муҳофазани таъминлайдиган 
институтлар тизимидан иборат бўлиб, унга давлат, суд, касаба уюшмалари 
ва бошқа ижтимоий ташкилотлар киради. 
Бозор муносабатларига ўтиш шароитида давлатнинг ижтимоий 
сиёсати ижтимоий муҳофазалаш механизмларини, давлатнинг, корхоналар 
ва ижтимоий сиёсатнинг бошқа субъектларининг роли ва вазифаларини 
ўзгартиради. Амалда бу ижтимоий муҳофазага ажратиладиган бюджет 
маблағлари салмоғининг қисқариши, давлат томонидан бериладиган бепул 
кафолатларнинг камайишини билдиради. Кўпроқ оғирлик нодавлат молия 
манбаларига, шу жумладан, корхоналар зиммасига юклатилади. Бу айрим 
корхоналар учун жиддий муаммолар туғдириб, уларнинг ижтимоий 
муҳофаза бўйича тадбирлари ҳажми ва даражасини меҳнат шароитлари ва 
уни муҳофазалашга боғлаб қўяди. 
Амалга оширилиш усулига қараб ижтимоий сиёсатни актив ва 

---

172 
пассив турларга ажратиш мумкин. Пассив ижтимоий сиёсат нархларни 
сунъий равишда тутиб туриш, шунинг ҳисобига турмуш даражасини 
ошириш ёки барқарорлаштириш, ижтимоий муҳофаза қилишнинг барча 
йўналишлари бўйича дотацияларни оширишни кўзда тутади. Актив сиёсат 
мақсадга мувофиқроқдир. Унда ташаббус кўрсатиш ва тадбиркорлик учун 
шароит яратиб бериш, пенсионерлар, ветеранлар, болалар, бюджет 
соҳасида хизмат қилувчиларни қўллаб-қувватлашда давлатнинг ролини 
ошириш устивор мақсадлар ҳисобланади.