Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўрта махсус, касб-ҳунар таълими маркази

2.4. Деформацион термометрлар 
Деформацион термометрларнинг ишлаши ҳавонинг ҳарорати ўзарганда 
биметалл пластинкалар чизиқли ўлчамининг ўзгариши принципига 
асосланган. Бу термометрларнинг қабул қилувчи қисми биметалл пластинка 
1 ҳисобланади (2.8-расм). У турли чизиқли кенгайиш коэфициентига эга 
бўлган иккита металл пластинкадан иборат. Метеорологик асбобларда бу 
мақсадда инвар қотишма ва магнитланмайдиган пўлатдан фойдаланилади. 
2.8-расм. Термограф 

---

21 
Метеорологик станцияларда маълум вақт оралиғида ҳавонинг 
ҳароратини узиликсиз қайд қилиб бориш учун биметалл термографлар 
қўлланилади. Термографлардаги биметалл пластинканинг бир томони 
ҳаракатланмайдаган қилиб маҳкамланган, бошқа томонига ричаглар тизими 
ѐрдамида стрелка бириктирилган, бу стрелка учига эса перо 2 ўрнатилган. 
Перо қуриб қолиш ва музлашдан сақланган глицеринли анилин сиѐҳ билан 
тўлдирилади. Ҳаво ҳарорати ўзгарганда биметалл пластинка ўз эгилишини 
ўзгартиради ва бу ўзгариш ричаглар ѐрдамида катталаштирилиб пероли 
стрелкага узатилади. Перо ўз навбатида айланаѐтган гардиш устидаги 
лентада ҳаво ҳарорати ўзгаришига мос келувчи эгри чизиқни чизади. Гардиш 
соат механизми 3 ѐрдамида ҳаракатга келтирилади. Термограф ва бошқа 
ўзиѐзар қурилмалар гардишнинг айланиш тезлигига қараб суткалик ва 
ҳафталик термографларга бўлинади. Ўзиѐзар суткалик қурилмалар 
ленталарининг вертикал бўйича вақт шкаласи қиймати 15 минутга, 
хафталикда эса 2 соатга тенг. Термограф лентасининг горизонтал шкаласи 
бўлимларининг қиймати 1° га тенг. Гардишнинг соатли механизми вақт 
бўйича илгарилаб кетиши ѐки орқада қолиши мумкин. Унинг юриш 
тезлигини бошқариш учун “стрелка-регулятор” кўзда тутилган. У 
гардишнинг устидаги калит 4 ѐнида жойлашган. Калит эса механизм 
бикрлигини ошириш учун хизмат қилади. Суткалик термографнинг лентаси 
ҳар суткада соат 12 даги кузатиш вақтида алмаштирилади. Хафталик 
термографларнинг лентаси ҳар душанба куни соат 12 даги кузатиш вақтида 
алмаштирилади. Ҳаво ҳароратининг тебранишлари ѐзилган (чизилган) лента 
(термограмма) сақлаб қўйилади ва қайта ишланади. 
Биметалл термометрларнинг сезгирлиги ҳарорат 1°С га ўзгарганда 
биметал пластинка эркин томонининг силжишига (мм/град) пропорционал. У 
пластинка металлари чизиқли кенгайиш коэфициентларининг фарқи ва 
биметалл пластинка юзасига тўғри ва пластинка қалинлигига тескари 
пропорционал.