Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги наманган муҳандислик-қурилиш институти

Абу Али Ибн Сино (980-1037) «Донишнома» асарида мантиқ 
илмининг асосий қоидалари, тушунча, ҳукм, хулоса чиқаришни батафсил 
таҳлил қилган. Унинг фикрича, мантиқ илми – маълум билимлардан 
номаълум билимларни келтириб чиқариш, уларни бир-биридан фарқлаш, 

---

68 
чин ва хато билимлар ва уларнинг турларини ўрганувчи фан ёки назарий 
санъатдир. Мантиқ илми – оламни билиш учун хизмат қилади. Ибн Сино 
тушунчаларни якка ва умумий турларга ажратиб, тушунчанинг асосий 
вазифаси, ҳукм ва хулоса чиқаришни ташкил этиш, уларга асос бўлишдир 
деб таъкидлаган. Ибн Сино ҳукм ва уларнинг тузилиши, субъект-нарса 
муносабатларини таҳлил этган.
Абу Райҳон Беруний (973-1048) Р.Декарт ва Ф.Бэконлардан олти 
юз йил муқаддам илмий билиш методи, қоида ва принципларини ишлаб 
чиққан. Беруний «Қадимги халқлардан қолган ёдгорликлар» асарида 
билишнинг асосий усуллари сифатида ақлни бекорчи фикрлардан 
тозалаш, тажрибага асосланиш, билишни дастлаб нарсани ташкил 
этувчи элементлардан бошлаш, ҳиссий билишга асосланган дедукциядан 
фойдаланиш, мантиқий фикрлаш, анализ-синтез, умумлаштириш, 
кузатиш, таққослаш, қиёслаш орқали ҳақиқатга эришиш, маълум 
нарсадан номаълум бўлганига, яқиндагисидан узоқдагисига қараб фикр 
юритиш, узоқ ўтмишни билиш учун нарса, ҳодисанинг тарихини ва у 
хақда бошқаларнинг берган маълумотларини ўрганиш деб кўрсатган.
Баҳманёр, Ибн Рушд, Носириддин Тусий, Фахриддин Розий, 
Қазвиний, 
Тафтазоний, 
Миршариф 
Журжоний 
каби 
Шарқ 
мутафаккирлари мантиқ илми ривожига самарали таъсир кўрсатганлар. 
Мантиқ илмини «мавжуд билимлар асосида ҳақиқатга эришиш йўлларини 
ўрганувчи фан» деб таърифлаганлар.