Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мукимий номидаги қЎҚон давлат

6. ЎРТА Осиё алломаларининг экология ҳақидаги
қарашлари

Ўрта Осиёлик алломалар ал-Хоразмий, Форобий, Беруний, Абу Али Ибн Сино ва бошқалар ҳали экология фани дунёга келмаган даврларда табиат ва ундаги мувозанат, ўсимлик ва ҳайвонот дунёси, табиатни эъзозлаш ҳақида қимматли фикрлар айтганлар. Муҳаммад Мусо ал-Хоразмий “Билгинки, дарёнинг кўзлари ёшланса, унинг бошига ғам, кулфат тушган бўлади” деб таъкидлаган эди. Буюк аллома сувларни ортиқча сарфлаш ҳозирги кундаги Орол фожиаси каби нохўш ҳодисаларни келтириб чиқаришини назарда тутган бўлса, эҳтимолдан ҳоли эмас. Абу Наср Форобий одам аъзосининг тузилиши ва унда келиб чиқадиган ўзгаришлар, яъни касалликлар, овқатланиш тартибининг бузилиши, касалликнинг олдини олиш чора-тадбирлари, шунингдек, табиий сунъий танланишлар ҳақида маълумотлар қолдирган. Абу Райҳон Беруний асарларида ўсимлик ва ҳайвонларнинг биологик хусусиятлари, уларнинг тарқалиши, ташқи муҳит билан ўзаро алоқаси ва хўжалик аҳамияти ҳақида маълумотлар топиш мумкин. Абу Али Ибн Сино инсон соғлиғини сақлаш, парҳез, гигиена тўғрисида, касалликларни, жумладан, асаб касалликларини даволашда жисмоний усуллар яхши натижа беришини айтган. У киши организмига ташқи муҳит таъсири муҳимлигини, айрим касалликлар сув ва ҳаво орқали тарқалиши ҳақида фикрлар баён этган.

7. ЎРТА ОСИЁДА ЭКОЛОГ-ГЕОГРАФЛАР МАКТАБИ

Ўрта Осиёда табиатни ўрганган олимлар томонидан биоценозларнинг тузилмаси ва экотизимлар, шунингдек, биоцено ва ландшафтларнинг биринчи модели яратилди. Экологик-географик ишлар Ўрта Осиёнинг табиати, биомажмуалари, уларнинг келиб чиқиши, ривожланиши ва ҳудудий ажралишлари. Районлаштириш, ландшафтлар харитасини яратишга қаратилди.

Д.Н.Кашкаров томонидан бошлаб берилган ишлар унинг шогирдлари Т.З.Зоҳидов ва Р.Н.Мекленбурцев ишларида ривожлантирилди. Т.З.Зоҳидов чўлдаги ҳаёт (биотопларни)нинг ўзига хослигини ва уни майда ҳудудий бирликларга ажратиб ўрганган. Ўзбекистондаги экологик йўналишдаги ишларнинг асосчилари Д.Н.Кашкаров ва Е.П.Коровинлар ҳисобланади. Улар экологик илмий тадқиқотларни режалаштириш ва эколог мутахассисларни тайёрлаш зарурлигини ўртага ташлаган.