Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номли ўзбекистон

(
моддий маъноси
)
бўйича бюджет тегишли иқтисодий дастаклар 
ёрдамида шакллантирилган марказлаштирилган пул маблағлари жамғармасидан иборатдир. Мод-
дий маънодаги бюджет шунчаки оддий пул маблағлари жамғар-маси эмас, балки давлатнинг 
молиявий режасидир. Бу шу билан боғлиқки, қабул қилинган бюджетнинг мавжудлиги ҳали молия 
йили бошида унинг даромад қисмида назарда тутилган маблағлар йўналтириб бўлинган ва улар 
унинг харажат қисмида назарда тутилган мақсадлар учун йўналтирилиши мумкин деган гап эмас. 
Бюджет кўрсаткичлари молия йили охирида эришилиши лозим бўлган мўлжалдир. Ушбу 
кўрсаткичлар бизнинг давлатимиз қо-нунчилигида Ўзбекистон Республикаси Давлат бюджетининг 
асо-сий параметрлари сифатида белгиланиши тасодифий ҳол эмас.
Ҳуқуқий категория
сифатида давлат бюджети давлат функцияларини бажариш учун зарур 
бўлган, давлат ҳокимияти ва бошқарув органлари томонидан ҳар йили тузиладиган ва тас-
диқланадиган марказлаштирилган пул маблағлари жамғармасини ташкил этиш ва ундан 
фойдаланиш бўйича асосий молиявий ре-жадан иборатдир. Асосий молиявий режа сифатидаги 
давлат бюджетининг аҳамияти ва мақсади шу билан белгиланадики, у барча молиявий режаларни 
мувофиқлаштиради, марказлаштирилган пул маблағларининг асосий қисми у орқали ўтади, унинг 
даромадлар ва харажатлар қисми жамиятнинг барча тармоқлари ва соҳалари билан боғлиқдир.
Юқорида баён этилганларни ҳисобга олган ҳолда, айтиш мумкинки, 
Ўзбекистон 
Республикаси Давлат бюджети
– 
давлат олий вакиллик органи томонидан қабул қилинадиган 
мар-казлаштирилган пул маблағлари жамғармасини ташкил этиш ва ундан фойдаланишнинг 
асосий молиявий режаси бўлиб, у жамиятнинг энг муҳим ижтимоий-иқтисодий вазифаларини 
самарали ҳал қилиш бўйича давлат функцияларини бажариш учун йўналтирилади.
Ўзбекистон Республикаси Давлат бюджети икки қисмдан: даромадлар ва харажатлар 
қисмларидан иборат. Унинг даромад-лар қисмида қонунчиликда назарда тутилган барча манбалар 
бўйича тушумларнинг ҳажмлари акс эттирилиб, уларга авваламбор белгиланган солиқлар ва 
йиғимларнинг барча турлари ҳамда бошқа даромадлар киради. Харажатлар қисми бюджет 
маблағла-ридан фойдаланишнинг аниқ миқдори ва йўналишларини назарда тутади.
Давлат бюджети таркибида давлат мақсадли жамғармалари тўпланиб, уларга Республика йўл 
жамғармаси, Ўзбекистон Рес-публикаси Давлат мулк қўмитасининг давлат мулкини бошқариш ва 
тадбиркорликни қўллаб-қувватлаш махсус ҳисобварағи ҳамда Ўзбекистон Республикаси бюджетдан 
ташқари Пенсия жамғар-маси киради. Кўрсатилган жамғармалар ушбу дарсликнинг 10-бобида 
кўриб чиқилади. 
Бюджет маблағларини тўплашнинг асосий усули - бу тўғри ва эгри солиқлар, ресурс тўловлари 
ва мол-мулк солиғи, инфра-тузилмани ривожлантириш учун олинадиган солиқлардир. Масалан, бу 
тўловлар 2003 йилга мўлжалланган Ўзбекистон Респуб-ликаси Давлат бюджети умумий 
даромадларининг 97 фоизини ташкил этади (давлат мақсадли жамғармалари даромадлари бунга 
кирмайди). Бошқа даромадларга фақат 3 фоиз тўғри келади. Худди шунга ўхшаш ҳолатни 
мамлакатнинг бундан олдинги йилларга мўлжалланган давлат бюджетларида ҳам кўриш мумкин. 
Давлат бюджетининг асосий ижтимоий-иқтисодий аҳамияти давлат пул маблағларининг 
марказлаштирилган жамғармаларини ташкил этиш, тақсимлаш ва улардан фойдаланиш жараёнида 
юзага келадиган муносабатларни ҳуқуқий тартибга солиш зарур-лигини белгилайди. Бу 
муносабатлар молиявий-ҳуқуқий меъёр-ларнинг махсус гуруҳи билан тартибга солиниб, улар молия 
ҳу-қуқи бўлимларидан бири - бюджет ҳуқуқини ташкил этади. Де-мак,