Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон

Эктотроф микоризада
замбуруғ гифлари ўсимлик илдизини ҳамма 
томондан ўраб олади, ўсимликнинг илдиз тукчалари нобуд бўлган бўлади 
(48-расм).
48-расм. Эктотроф микориза: 
а- четан илдизи; б - дубнинг майда илдизи 
Эндотроф микориза
да замбуруғ гифларининг фақат бир қисмигина 
илдизнинг юза қисмида бўлиб, асосий қисми илдизнинг паренхима 
ҳужайралари орасига ўсиб киради, илдиз тукчалари тирик бўлади (49- расм). 
Замбуруғ гифлари ўсимлик илдизининг шимиш юзасини оширади, шу 
билан бирга ўсимлик ўзлаштира олмаган анорганик ва органик бирикмаларни 
эритади. Ўсимликни азот билан таъминлайди, яъни органик қолдиқларни 
парчалаб, аммиакли бирикмаларга айлантиради. Бундан ташқари, микориза 
замбуруғлари тупроқдан фосфорли бирикмаларни олишда ҳам ўсимликка 
ёрдам беради. 

---

111 
49-расм. Эндотроф микориза 
Ҳаво микрофлораси
. Ҳаво микрофлораси тупроқ ва сув 
микрофлораси билан боғлиқ, чунки ҳаво булар устида жойлашган бўлади. 
Агар тупроқда ва сувда микроорганизмларнинг кўпайиши учун шароит 
бўлса, ҳавода микроорганизмлар кўпая олмайди. Ҳавога микроорганизмлар 
чанг билан бирга кўтарилади, кейин яна тупроққа ўтади. Ҳавода озиқ 
моддалар 
етишмаганда 
ёки 
ультрабинафша 
нурлар 
таъсиридан 
бактерияларнинг бир қисми нобуд бўлади. Шунинг учун ҳавода микроблар 
сони тупроқ ва сувдагига нисабатан кам бўлади. 
Ҳаво микрофлорасида кокклар, сарциналар, таёқчасимонлар, моғор 
замбуруғларинннг споралари, турушлар ва бошқа микроорганизмлар 
учрайди. Шаҳар ҳавосида микроорганизмлар кўп, қишлоқлар ҳавосида кам 
бўлади. Айниқса ўрмонлар, тоғлар ҳавоси тоза бўлади. Ер юзига яқин ҳаво 
таркибида микроблар сони кўп бўлиб, юқорига кўтарилган сайин камайиб 
боришини Мишустин кузатган. 1м
3 
ҳавода 5000—300000 га яқин бактерия 
бўлиши аниқланган (16-жадвал). 
16-жадвал
 
Москва шаҳри ҳавоси таркибидаги микроблар сони 
1м
3
даги микроблар сони 
Текшириш учун олинган ҳавонинг ер 
юзидан баландлиги, м 
5000 
3000 
1700 
6000 
510
500
1000
2000
Ёзда, баҳорда, кузда микроорганизмлар кўп бўлса, қишда камаяди. 
Буни парижлик Микеля текширган (17-жадвал). 
Бактериялар орасида касал туғдирувчи вакиллари ҳам кўп
учрайди: сил таёқчалари, стрептококклар, грипп вируслари, кўкйўтал 
таёқчаси ва бошқалар ана шулар жумласидандир. Грипп, қизамиқ, кўкйўтал 
фақат ҳаво томчилари орқали юқади, яъни аксирганда майда аэрозол

---

112 
томчилар ўзида бактериялар тутган бўлиб, ҳавога тарқалади, атрофдаги 
одамлар нафас олиши натижасида касалланади. 
17 – жадвал 
Йил фаслларига қараб микроблар сонининг ўзгариши
Йил фасллари 
1м
3
ҳаводаги 
бактериялар сони 
1м
3
ҳаводаги моғор 
замбуруғлар сони 
Қишда 
Баҳорда 
Ёзда 
Кузда 
4305 
8080 
9845 
5665 
1345 
2275 
2500 
2185 
Бунинг олдини олиш мақсадида яшайдиган хоналар ҳавосини доим тозалаб 
туриш зарур. Ёзда кўчаларга сув сепиб, чанг кўтарилмаслигига, 
кўкаламзорлаштириш ишларига аҳамият бериш керак. Игнабаргли 
ўрмонларга саёҳат қилиш одамнинг саломатлиги учун муҳим аҳамиятга эга.