107
Тупроқнинг юза қисмида микроблар кўп бўлади, пастга тушган сайин
уларнинг сони камайиб боради (12-жадвал).
12 - ж а д в а л
Тупроқнинг генетик зоналари бўйича бактериялар сони
(1г тупроқда миллион дона ҳисобида, С. Разумов ва Н. Ремизов маълумоти)
Тупроқ
зоналар
и
Тупроқ
олинган
чуқурли
к (см)
Экин
экилмайдига
н
ўртача
подзол
тупроқ
Тупроқ
олинган
чуқурли
к (см)
Экин
экилмайдига
н
ўртача
подзол
тупроқ
Тупроқ
олинган
чуқурли
к (см)
Ўрмон
-
подзол
тупроқ
А
1
“
“
A
1
- A
2
A
2
“
A
2
– B
1
1 – 4,5
4,5 – 7,5
7,5 – 11
11 – 15
15 – 19
19 – 23
23 - 28
955,3
852,9
565,9
402,6
87,1
71,0
50,8
2 – 5
10 – 15
-
-
16 – 18
20 – 22
-
1086,0
982,4
-
-
618,2
382,5
-
0 – 2,5
2,5 – 5
5,8
9 – 12
12 – 15
16 – 20
21 - 26
2693,0
2246,6
1781,5
782,6
517,0
355,9
265,6
Микроорганизмлар кўпроқ 10-15см ли қатламда кўп бўлади, чунки бу
ерга қуёш
нурлари тик тушмайди, озиқ ва намлик етарли бўлади. Чуқур
қатламларда булар кам бўлади, чунки тупроқ табиий филътр вазифасини
бажаради ва бактерияларни ер ости сувларига кам ўтказади.
Тупроқда турли-туман физиологик группаларга мансуб бўлган
аэроблар, анаэроблар, сапрофитлар, нитрификаторлар, азотфиксаторлар,
целлюлозани парчаловчилар,
олтингугурт бактериялари, спора ҳосил
қилувчилар ва спора ҳосил қилмайдиган вакиллари кенг тарқалган. Йил
фаслларига қараб тупроқдаги микроорганизмлар сони ҳам ўзгариб туради
(13- жадвал).
13- ж а д в а
Йил фаслларига қараб тупроқдаги микроорганизмлар сони
(1г тупроқда миллион дона ҳисобида)
Жами
сони
Азотбакте
р
Кокклар
Бациллалар Турушлар Протозоола
р
18/V
281,
9
285,
8
8/VI
I
499,
3
466,
3
18/
V
38,2
36,9
8/VI
I
49,9
47,0
18/V
137,
0
160,
0
8/VI
I
269,
6
254,
3
18/V
103,
5
80,4
8/VI
I
175,
5
152,
1
18/
V
2,2
2,2
8/VI
I
3,6
2,2
18/V
0,7
—
8/VII
0,7
0,7
108
Айниқса ўсимликларнинг илдиз системаси атрофида бактериялар кўп
тўпланади, уларнинг кўпчилиги аэроб, таёқчасимон (Pseudomonas)
спора
ҳосил қилмайдиган вакиллардир, Pseudomans авлодига мансуб бактериялар
углеводлар, органик кислоталарни ўзлаштиради ва ўзи ҳам бир қатор
витаминлар синтезлаш хусусиятига эга. Бу витаминларни ўсимликлар
ўзлаштиради.
Г. М. Шавловский ўз ишларида Pseudomоnаs лар қуйидаги ви-
таминларни синтезлашини кўрсатди (14-жадвал).
14- ж а д в а л
Микроорганизмларда витаминлар синтезланиши (ҳужайранинг 1г қуруқ
вазнига нисбатан гамма ҳисобида)
Микроблар
культураси
Тиамин
Никотин
кислота
В
6
витамин
Биотин
Pseudomans
aurentica
Ps.fluorescens
Ps.herbicola
203
23
15
355
511
470
91
16
12
162
21
9
Изоҳ:
гамма миллиграммнинг
1000
1
қисми
.
Е. Н. Мишустин фикрига кўра, тупроқдаги органик моддалар
парчаланганда
бактерияларнинг
биоценозлари
алмашиниб
туради.
Аввалгича, тупроқда тез ва осон парчаланадиган моддалар бўлганда, асосан
спора ҳосил қилмайдиган таёқчасимон бактериялар кенг тарқалади,
кейинчалик уларнинг ўрнини спора ҳосил қилувчи аэроб бактериялар
эгаллайди.
Тупроқдаги микроорганизмларни ҳисоблаш учун 1924 йили С. Н.
Виноградский янги метод ишлаб чиқди. Унинг моҳияти қуйидагидан иборат.
Маълум ҳажмдаги ёки миқдордаги тупроқ суспензиясидан олиб суртма
(мазок) тайёрланади, сўнгра у карбол кислотада
эритилган эритрозин билан
бўялади ва микроскопда кўриб микроорганизмлар сони ҳисобланади.
Ф. Н. Германов бактериоскопик методни янада мукаммаллаштирди. У
тупроқ заррачаларига ош тузи билан таъсир этади. Натижада тупроқ
комплексидан кальций ва тупроқ заррачаси ичидаги ва устидаги бактериялар
бўшайди. Бу метод билан ҳисоблаганда, 1г тупроқдаги бактериялар сони 10
миллиардга етган. Тупроққа яхши ишлов берилса, ерда бактериялар сонинг
ортишини тубандаги жадвал маълумотларидан кўриш мумкин (15-жадвал).
Тупроқ ҳосил бўлиш процессида тирик организмларнинг: бактериялар,
замбуруғлар, инфузориялар, сувўтлар, ўсимликларнинг илдизи ва бир қатор
ҳайвонларнинг аҳамияти ниҳоятда каттадир.
Do'stlaringiz bilan baham: