Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон

БИОЛОГИК ФАКТОРЛАР
Табиий шароитда микроорганизмлар мураккаб биоценозларни ташкил 
этади, яъни бир ернинг ўзида турли бактерияларни учратиш мумкин. 
Бактериялар орасида симбиоз, метабиоз, антагонизм учраши мумкин. 

---

103 
Симбиоз
ҳолда ҳаёт кечирганда бир тур иккинчи тур билан биргаликда 
яшайди. Масалан, кефир доначалари таркибида сут кислота ҳосил қилувчи ва 
ачитқи замбуруғлари биргаликда яшайди ёки тугунак бактериялар дуккакдош 
ўсимликлар билан биргаликда яшайди. 
Метабиоз
да бир бактерия иккинчи бактерия учун қулай шароит яратиб 
беради. Масалан, аммонификаторлар нитрификаторлар учун NН
3
ҳосил 
қилади. Нитрозомонас NН
3
ни ўзлаштириб, нитробактер учун НNO
2
ҳосил 
қилади: 
кЖ
HNO
baсter
Nitro
O
HNO
йди
тероксидла
нинитробак
HNO
кЖ
O
H
HNO
mononas
Nitroso
O
NH
180
2
2
:
658
2
2
3
2
3
2
2
2
2
2
2
3





 
 
Антагонизм
да бир тур иккинчи турнинг ривожланишини чеклаб 
қўяди. Масалан, содда ҳайвонлар бактерияларни еб қўяди, бактериофаглар 
бактерияларни 
эритиб 
юборади, 
бижғитувчилар 
чиритувчиларнинг 
кўпайишини чеклаб қўяди ёки турли-туман антибиотиклар бактерияларга 
салбий таъсир этади. Микроорганизмларга ташқи муҳит факторларининг -
таъсирини билган ҳолда уларга қарши кураш чораларини қўллаш мумкин 
бўлади. 
МИКРООРГАНИЗМЛАРНИНГ ТАБИАТДА ТАРҚАЛИШИ 
Бошқа тирик организмларга қараганда бактериялар табиатда
кенг 
тарқалган, чунки улар ниҳоятда майда бўлганлиги, ташқи муҳит 
факторларига тез мослаша олганлиги; турли-туман озиқ моддаларни 
истеъмол эта олганлиги учун бошқа организмлар яшай олмайдиган жойларда 
ҳам учрайди. Бактериялар тупроқда, сувда, ҳавода ва бошқа организмлар 
танасида учрайди.