Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон

ХХ аср назарияларига оид Ўрта Осиёда давлатчиликнинг 
келиб чиқиши сабаблари ва омиллари 
Давлат турлари ва шакллари, бошқарув тизими. 
Ўзбекистон 
қадимги 
сиёсий 
тарихининг 
долзарб 
масалаларидан бири илк давлатчиликнинг, шакллари ва бошқарув 
масалалари ҳисобланади. Бизга қадар етиб келган ёзма манбалар 
ушбу муаммоларга мумкин даражада аниқлик киритсада, тўлиқ 
очиб бера олмайди. Археологик манбалар ҳам ушбу масалалар 
юзасидан тўлалилича тасаввурга эга эмас. Айнан шунинг учун ҳам 
давлатчилик тарихи йўналиши бўйича тадқиқотлар олиб борган ва 
олиб бораётган олимлар ёзма ва археологик манбаларни ўзаро 
қиёсий таҳлил қилиб, дунё тарихидаги давлатчилик жараёнлари 
тарихи билан солиштирган ҳолда давлатнинг шакллари ва 
бошқарув масалалари бўйича илмий хулосалар беришга ҳаракат 
қиладилар.
Бугунги кунга қадар олиб борилган илмий тадқиқотлар 
натижаларидан маълумки, Ўзбекистоннинг бутун қадимги даври 
тарихи мобайнида давлат уюшмаларининг турли шакллари мавжуд 
бўлган. Улар орасида пайдо бўлиш нуқтаи назаридан маҳаллий ва 
хорижий давлат турлари ажратилади. Маҳаллий шарт–шароитлар 
Ишлаб чиқариш ва ижтимоий
меҳнат тақсимоти 
Ташқи ҳарбий 
босқичлардан ҳимояланиш 
Қўшни ҳудудий уруғ жамоалари 
Катта патриархал оила жамоаси 
Синфларнинг пайдо бўлиши 
Сунъий суғориш асосида 
зироатчиликнинг ривожланиши 
ва ирригация иншоотларининг 
қурилиши 
Ишлаб чиқариш хўжаликлари 
Ортиқча маҳсулот 
Ижтимоий меҳнат тақсимоти 
Мулкий тенгсизлик 
Ижтимоий табақаланиш 
Эксплуатация муносабатлари 
Ўзаро низолар ва курашларга 
асосланган синфий жамият ва 
давлатнинг вужудга келиши

---

121 
ва асосларда шаклланиб аста–секин тараққий этган давлатларга 
Хоразм, Қанғ, Даван давлатлари киритилса, ҳарбий–сиёсий таъсир 
ва босқинчилик туфайли пайдо бўлган давлатларга Аҳамонийлар, 
Салавкийлар, Юнон–Бақтрия кабилар киритилади.
Э.В.Ртвеладзе қадимги Ўзбекистон ҳудудларидаги илк ўрта 
асрларга қадар бўлган давлатларнинг турлари ва шаклларини 
қуйидагиларга ажратади: