Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги м у ҳ а й ё ҳ а к и м о в а семасиология

1 Абдуллаева Д. «Тил» лексемасининг семантик структураси / / Педагогик 
таълим, 2006, №2.
64
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

2. 
П олисем анти к лексем а м аъ н о л ар и н и н го п п о зи ц и яси га 
кўра полисемиянинг қуйидаги турлари ажратилади: ассоциатив 
ва ассоциатив-м азм уний полисемия.
Ассоциатив полисемияда маъноларнинг семантик сгруктураси, 
таркиби бир-биридан фарқяи ва анча узоқбўлаци. Ушбу маънолар 
ф ақат ассоциатив муносабатлар асосидагина боғлана олади. 
М асалан, нозик 1 
(нозик одам)
ва нозик 2 
(нозик дид),
кўз 1 
(одамнинг кўзи)
ва кўз 2 
(ёғочнинг кўзи),
ти рн ам оқ 
(тахтани 
тирнамоқ)
ва ти р н ам о қ (ю рагини тирнам оқ), лаб 
(одамнинг 
лаби)
ва лаб 
(«чет»: супанинг лаби).
А ссоциатив полисемия 
тилим изда кўп учрайди. Демак, бунда бир лексема билан бир- 
биридан узоқбўлган маънолар ифодаланади.
А ссоц и ати в п о л и сем и яд а м аъ нолар ўзаро ди зью н кти в 
оппозицияда бўлади ва ҳосила м аънонинг реаллаш иш и учун 
қўш им ча кон текст кер ак бўлади. М асалан, 
к ўз
лексем аси 
тахтанинг кўзга ўхшаш ў й и қ ж о й и н и ҳам иф одалар экан, ушбу 
м аънон и н г реаллаш иш и учун 
кўз
лексем аси олдидан тахта 
лексемаси қўлланиши лозим бўлади: 
тахтанинг кўзи.
А ссоциатив-м азм уний полисемияда кўп м аъноли лексема 
англатаётган м аънолар ва уларнинг сем ан ти к таркиби бир- 
бирига яқи н бўлади. М асалан, 
енгмоқ
 лексем аси бош маънода 
душманни барт араф қилмоқ
м аъносини иф одаласа, 1-ҳосила 
маъноси