Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги жиззах давлат педагогика институти

Тўпсиз ўйинчи учун тўсиқларни қўллаш
, тўпли ўйинчига қўллашга 
нисбатан, баъзан тактик жиҳатдан мақсадга мувофиқроқ, чунки эътиборсизроқ 
таъқиб қилишади . 
Тўсиққа тўқнаштириш
. Ҳужумчи маълум вақтда статиc ҳолатда турган 
ўз шерикларининг ҳохлаганидан, таъқиб қилувчи ҳимоячи йўлида тўсиқ 
сифатида фойдаланиши мумкин. Шерикнинг йўнгинасидан катта тезлик билан 
югуриб ўтаѐтиб, ҳужумчи уни таъқиб қилаѐтган ҳимоячини шеригига ѐки 
ҳимоячига тўқнашишга мажбур қилади. Бу билан ҳужумчи ҳудди уни таъқиб 
қилаѐтган ҳимоячини кўзлаган позисияда турган шеригига тўқнаштиради.
Тўпсиз ҳаракат қилаѐтган баскетболчилар томонидан қўйиладиган тўсиқлар. 
Тўп билан ҳаракат қилаѐтган баскетболчилар томонидан қўйиладиган 
тўсиқлар. 

---

52 
Тўқнаштиришни тўпсиз ҳамда тўпли ўйинчилар билан амалга ошириш 
мумкин. Тўп олиб кетаѐтган ўйинчи тўпни узатиб, ҳимоячини шеригига 
тўқнаштиришга эришганидан кейин, ундан тўпни қайтариб олиш йўли билан 
саватга ҳужум қилишни якунлаши мумкин. Бундай ҳолда, тўқнаштиришни 
уюштираѐтган ўйинчи тўқнаштириш амалга ошган заҳоти рақиб шчити томонга 
тезда чиқиши керак. 
Тўқнаштиришнинг ҳамма вариантларида асосийсиси – рақибни 
тўқноштирмоқчи бўлган ўйинчи ўз жамоадоши ѐнидан унга жуда яқинлашиб 
тез ўтишдир. Бу ўзаро ҳаракатни қийналмасдан амалга ошириш учун бир оз 
олдинроқ кескин югуриш финти бажарилади ва бу билан лозим бўлган 
ѐналишни (бўшатиб) озод қилиб, ҳимоячига яқинлашади. Бошқа қатор ҳолларда 
ҳимоячилар, тўқнашиш натижасида ҳужумчининг сават томонга йўлини 
тўсишга ҳаракат қилиб, илгарироқ ўз шчити томон чекинишади. Унда 
тўқнаштиришнинг шчит остига чиқиш билан якунлаш маънога эга бўлмайди. 
Иккиланмасдан ўрта масофадан тўпни саватга отиш керак. 
―
Учбурчак
‖. Ҳужумдаги қулай ўйин ўйин вазиятлари учбурчак бўйича 
ўзаро ҳаракат ѐрдамида вужудга келиши мумкин. Бунда учбурчакнинг 
чуққисида турган тўпли ҳужумчи, олдинга чиқишлари билан саватга хавф 
солаѐтган бошқа икки шеригига қараганда рақиб шчитидан узоқроқ бўлиши 
керак. Канот бўйича ҳаракат қилаѐтган ўйинчи тўпни олгач, уни яна шеригига 
узатади (учбурчак чуққисига), тўп у эрдан дарҳол ҳужумни якунлаш учун 
бошқа канотга юбоилади. ―Учбурчакнинг‖ ўзаро ҳаракати узатишни таз 
бажаришни талаб қилади: у жойни алмаштириш йўли билан ҳам амалга 
оширилиши мумкин. Бу ўзаро ҳаракат айниқса, ҳужумчиларнинг тез йўриб 
ўтишида ҳимоячилар устидан сон жиҳатидан устунликни (3х2) амалга ошириш 
пайтида самаралироқ. 
―
Учлик
‖. Учбурчак ҳолати бу ўзаро ҳаракатда ҳам сақланиб қолиб, тўпни 
бир томонга узатиб, ҳужумнинг бошқа томонга тўсиқ қўйилишига асосланган. 
Масалан, майдонда 5-ўйинчи тўпни бир томонга 4-шеригига узатаяпти, ўзи эса 
майдоннинг бошқа томонида 7-ўйинчи учун тўсиқ қўяпти. Тўсиқдан 
фойдаланиб 7-ўйинчи тезлик билан жарима зонасига киряпти (тўсиқ қойгандан 
кейин шчит томонга чиққан 5-ўйинчи ѐрдамида) 4-ўйинчидан тўпни олади ва 
саватга ҳужум қилади. 
Бу вақтда, ўрта масофадан саватга тўпни ташлашга ѐки тўп ѐқотилган 
ҳимаяни таъминлаш учун 4-ўйинчи майдон марказига ўтади. ―Учлик‖ни 
бажаришда ҳар хил чалғитувчи вариантлардан фойдаланилади. Масалан, агар 1-
ҳимоячи тўсиқдан қочиб, жарима отиш зонасига чекинса, унда 7-ўйинчи ѐн 
чизиқ бўйлаб рақиб шчити томонига кескин югуриши мумкин ѐки 5-ўйинчи 
шериги 7-га ўзининг тўсиқ қойиш мақсадини ҳимоячиларга кўрсатиб, ярим 
йўлда югуриш йўналишини ўзгартириш ва шчит томонга 4-ўйинчидан тўпни 
олиш ва саватга ташлаш учун шиддат билан чиқиши мумкин. 
―