Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги жиззах давлат педагогика институти

Гуруҳли ҳаракатлар 
Гуруҳли ҳаракатлар бу ниҳоятда зарур тактик маълум типовой 
блоклардир, 
улардан 
жамоанинг 
тартибга 
солинган 
комбинасиѐн 
ҳаракатларининг фундаменти йиғилади. Гуруҳли ҳаракатларда ўйинчиларнинг 
ижодий малакаларининг бирикмалари пайдо бўлади. Тактик схемалар учун 
икки ѐки уч ўйинчининг ўзаро ҳаракатларининг маълум усуллари универсал 
ҳисобланади.
Икки ўйинчининг ўзаро ҳаракатлари.
Икки ўйинчининг ўзаро 
ҳаракатларининг асосий усулларига ―узат ва чиқ‖ усули, шунингдек, тўсиқ 
тўқнаштириш ва кесишлар киради. 
―
Тўпни узат ва чиқ
‖. Ўйинчи тўпни шеригига узатади, кескин югуриш 
финти бажариб ҳимоячига яқинлашади, уни мувозанат ҳолатидан чиқаради, 
сўнг эса тўғри чизиқ бўйича ҳаракат қилиб шчит олдига чиқади ва саватга 
ҳужум қилиш учун тўпни олади.
―Тўпни узат ва чиқ‖ ўзаро ҳаракатнинг мувафаққиятли чиқиши учун 
кўпроқ ѐлғондакам тактик йўллардан фойдаланилади. ―Тўпни узат ва чиқ‖ 
усули рақиб шчитгача бўлган масофани ҳаракатда босиб ўтиш ва сон жиҳатдан 
устунлик – икки киши бир кишига қарши 2х1 амалга оширишда ҳамда тез ѐриб 
ўтиш давомида ҳам кенг қўлланилади. Маълум ўзаро ҳаракатларда 
фойдаланишнинг устунлиги кўпинча баскетболчининг шчит томонга қисқароқ 
йўл бўйича жасурона, қатъий кескин югуруши ва рақибнинг тўсиб қолишидан 
ва итариб юборишларидан қурқмасдан тўпни олишга тайѐргарлигига боглиқ. 
Тўсиқ
. Тўсиқ моҳияти қойидагидан иборат: ўйинчи, ўз шеригини таъқиб 
қилаѐтган ҳимоячи яқинида шундай қилиб жой танлайдики, у таъқиб қилаѐтган 
ўйинчини кетидан кузатиши мумкин бўлган қисқа ѐлни тосиб қойсин. Ўйинчи 
ҳимоячини ҳаракат қилиб ўтишга йўл қўймайди ѐки шеригининг йўлига 
қараганда узунроқ йўлдан ҳаракат қилишга мажбур қилади, ҳамда ўзи учун 
қисқа вақт ичида таъқибдан қутилишга ва саватга ҳужум қилишга имкон 
яратади. Бунда тўсиқ қойган ўйинчи ҳаракатсиз қолмайди: ҳимоячи билан 
тўқнашгач у бурилади ва ҳужумга ѐрдам бериш учун шчит томонга чиқади. 
Топли ўйинчи доим тўсиқ қўйгандан кейин дарҳол ҳужумга кирган шериги 
рақиб учун хавфлироқ бўлишини назарда тутиши керак. 
Тосиқнинг уч хили: ѐндан, орқадан ва олдиндан қўйиладиган варианти бор. 
Агар тўсиқ қўяотган шеригини таъқиб қилаѐтган ҳимоячининг орқасида 
ѐки ѐнида жойлашса, унда бу мос равишда ѐки орқадан қўйилган тўсиқ деб 
ҳисобланади. Унинг мақсади тўпли ва тўпсиз шеригини керакли йўналишда 

---

51 
тўпни уриб юриши ѐки керакли жойга чиқиши учун озод қилишдир. Агар тўсиқ 
қойтган ўйинчи, шериги ва уни таъқиб қилаѐтган ҳимоячи ўртасида (орасида) 
юзи ѐки орқаси билан турган бўлса, у олдинги (ички) тўсиқ қўйган исобланади, 
унинг мақсади – тўпни шеригини саватга тўп отиш учун озод қилишдир. 
Тўсиқдан фойдаланиб ўйинчи ҳеч қандай қаршиликсиз тўпни саватга отиши 
мумкин ѐки агар иккала ҳимоячи ҳам унга қарши келаѐтган бўлса, тўсиқ 
қойгандан кейин тезда рақиб шчити олдига чиққан ўйинчига тўпни узатиш 
мумкин.