Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ж. М.Қурбонов, З. Э. Мамарасулов

Умумий шамолатиш.
Саноат корхоналари ишлаб чиқариш биноларида 
ажралиб чиқаѐтган ҳар хил зарарли моддаларни шамол йўналтириш воситаси 
билан биргаликда чиқариб юборишнинг имконияти бўлмаса ѐки ажралиб 
чиқаѐтган моддалар технологик жараѐннинг ҳамма участкалларидан ажралиб 
чиқаѐтган бўлса, унда якка тартибдаги шамоллатиш воситаларини қўллаш 
имконияти йўқолади. Ана шундай ҳолларда умумий шамоллатиш усулидан 
фойдаланилади. Умумий шамоллатиш воситасини зарарли моддалар ѐки 
иссиқлик энг кўп ажралиб чиқаѐтган зонага ўрнатиш керак. 
Иссиқлик ажралиб чиқадиган хоналарда ҳаво алмаштиришни таъминлаш. 
Саноат корхоналари хоналарида ажралиб чиқадиган зарарли омил фақат 
иссиқлик бўлса, унда ҳисоблаб алмаштириладиган ҳаво миқдори қуйидаги 
формула билан аниқланади: 
)
(
24
,
0
1
o
x
îðò
t
t
Q
G


. 
Бу ерда: 
1
G
- чиқарилиб ташланиши керак бўлган ҳаво миқдори, 
ñ
êã

; 
îðò
Q
- ортиқча иссиқлик миқдори. 
Ортиқча иссиқлик миқдори, хонада ажралаѐтган иссиқлик миқдори 
орасидаги айирмадан иборат бўлади. Бунда иссиқлик балансини ўртача иссиқ, 
совуқ ва иссиқ даврга айрим-айрим ҳисоблаш тавсия қилинади. 
Иссиқ шароит учун иссиқлик балансини қуйидагича ѐзиш мумкин: 
C
t
T
0
10

,
)
(
4
3
2
1
Q
Q
Q
Q
Q
Q
Q
ðàä
îðò







Ўртача ва совуқ давр учун 
C
t
T
0
10

,
)
(
6
5
4
3
2
1
Q
Q
Q
Q
Q
Q
Q
Q
îðò








Бунда 

Q
- хонадаги ҳамма иссиқлик манбаъларидан ажралаѐтган
иссиқлик миқдори, 
ñîàò
êêàë

; 

---

69 
ðàä
Q
- қуѐш нури таъсирида ҳосил бўладиган иссиқлик миқдори,
ñîàò
êêàë

; 
1
Q
- хонага киритилган материалларнинг исиши учун
сарфланадиган иссиқлик, 
ñîàò
êêàë

; 
2
Q
- совуқ юзалар билан ютиладиган иссиқлик миқдори, 
ñîàò
êêàë

; 
3
Q
- жойлардаги шамоллатиш воситалари орқали йўқотиладиган
иссиқлик миқдори, 
ñîàò
êêàë

; 
4
Q
- деворлар орқали йўқотиладиган иссиқлик миқдори, 
ñîàò
êêàë

; 
5
Q
- хонага тирқишлардан кирган ҳавони иситишга сарфланадиган
иссиқлик миқдори, 
ñîàò
êêàë

. 
Юқорида келтирилган формулада 
x
t
- чиқариб юборилаѐтган ҳавонинг 
температураси ҳисобга олинган. Уни белгилаш учун иссиқлик ажралаѐтган 
жиҳозларнинг сатҳини, хонанинг баландлиги ва ўрнатилган жиҳозларнинг 
зичлигини ҳисобга олиш керак бўлади. 
Табиий шамоллатиш
ташқаридан бино ичига кирган совуқ ҳаво бино 
ичидаги иссиқлик ҳисобига иссиқлик қабул қилиб, исигандан кейин ҳажми 
кенгайганлиги сабабли енгиллашиб бинонинг юқори томонларига қараб 
ҳаракатланади ва агар биз бинонинг юқори қисмида ҳавонинг чиқиб кетиши 
учун труба ѐки тирқишлар ҳосил қилсак, унда биз ҳавони ташқарига чиқариб 
юбориш имкониятига эга бўламиз. Биз жараѐн ҳар қандай саноат корхонаси 
биносида, шунингдек ҳар қандай бинода, айниқса, совуқ фаслда узлуксиз давом 
этади ва бу ҳодисани аэрация деб юритилади.