Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ж. М.Қурбонов, З. Э. Мамарасулов

Аэродинамик шовқинлар. 
Ҳозирги замон техника тараққиѐти даврида 
ҳаво ва суюқликларни бир жойдан иккинчи жойга юбориш ишлари кенг 
қўлланилмоқда. Бундай ишларни бажариш даврида ҳаво босими ҳосил қилиш 
ва уларни узатиш шовқин даражаси кучайиши билан боради. Масалан, 
вентиляторлар, компрессорлар, газ турбиналари, ҳаво ва буғнинг босимини 
ошиб кетмаслигини таъминловчи сақлаш қурилмалари, ички ѐнар двигателлар 
аэродинамик шовқин чиқариш манбалар ҳисобланади. 
Гидродинамик
шовқинлар.
Бунга суюқликларни насослар ѐрдамида бир 
жойдан иккинчи жойга юборишда ҳосил бўладиган шовқинлар асосан 
насоснинг ҳаракатланувчи қисмларнинг нносозлиги ва гидравлик зарбалар 
таъсирида келиб чиқадиган шовқинларни келтириш мумкин. Бу шовқинларни 
йўқотишда мана шу шовқинларни келтириб чиқарувчи сабабларни, яъни 
насосларнинг ҳаракатланувчи қисмларининг мутаносиблигини таъминлаш, 
гидравлик зарбалар келиб чиқишини йўқотишга қаратилган чора-тадбирларни 
белгилаш зарур. 
Электромагнит шовқинлар.
Электромагнит шовқинларнинг келиб
чиқиши электр моторларида статор ва роторнинг ўзаро магнит майдонлари 
ҳосил қилишлари натижасида ротор айланиб магнит майдонини кесиб ўтиши 
билан ҳосил бўладиган тўлқинлар электромагнит шовқин сифатида тарқалади. 
Бу шовқинларни йўқотишда асосан электр моторларни конструктив 

---

73 
ўзгартиришлар билан камайтиришга эришилади. Масалан, ротор якорининг 
тўғри пазлари ўрнига қийшиқ пазлар ўрнатиш яхши натижа беради. 
Шовқинга қарши шахсий муҳофаза аслахалари. 
Баъзи бир технологик 
жараѐнларда шовқин даражасини умумий техник воситалар ѐрдамида 
камайтириш имконияти бўлмай қолади. Масалан, штамповка цехларида, 
михларни қалпоқлаш йўли билан бириктириш цехларида, металл кирқиш 
цехларида, шунингдек ичкидан ѐнар двигателларни синовдан ўтказишда, 
шовқинни йўқотиш, шунинг билан бирга ишчиларнинг шовқин касалликларига 
тушмасликларини таъминлаш бирмунча қийинчиликлар туғдиради. Бундай 
ҳолларда ишчилар учун шахсий муҳофаза воситаларидан фойдаланиш мақсадга
мувофиқ аслаҳалари сифатида вкладиш, наушниклар ва шлемлардан 
фойдаланилади. 
Вкладиш
. Бу пахтадан қилинган, қулоқ тешигига ўрнатишга 
мўлжалланган воситалар. Унинг самарадорлигини ошириш мақсадида баъзи
бир парафинга ўхшаш моддалар шимдирилади. Бундан ташқари, қаттиқ 
моддалардан, масалан резина, эбонит кабилардан ясалган вкладишлардан ҳам 
фойдаланилади. Вкладишлар энг арзон ва ишлатишга энг қулай воситалар 
ҳисобланади. Лекин уларнинг самарадорлиги оз, яъни 5-20 дБ гача товушни 
камайтира олади. Шунингдек, баъзи ҳолларда ноқулайлиги қулоқ тешигини 
яллиқлантириши мумкин, бу унинг салбий жиҳатлари ҳисобланади.