2.4. Иқлими.
Сирдарё вилояти био-иқлимий районлаштириш жиҳатидан Ўрта Осиёнинг чала чўл ва бўз тупроқлар минтақаларида жойлашган. Вилоятининг агроиқлимий кўрсаткичлари Сирдарё ва Янгиер метеорологик станцияларининг ўртача йиллик кўрсаткичларида келтирилган (2.4.1- жадвал). Сирдарё вилояти ҳудудининг иқлими кескин контенентал-ёзи иссиқ ва қуруқ, қиши мўътадил ва совуқ, шунингдек, ойлик ва йиллик ҳаво ҳарорати катта кўрсаткичларда тебраниб туради. Вилоятнинг ўртача йиллик ҳаво ҳарорати 12,9-14,90С атрофида. Ҳароратнинг энг юқори кўрсаткичи июн-июл ойларида 25,4-29,50С ни ташкил этади, энг совуқ кўрсаткичлар эса декабр, январ ойлари тўғри келади (минус 0,2 - минус 1,8). Қишда ҳароратнинг пасайиб кетиши Фарғона водийсидан ва шимолий совуқ ҳаво оқимларини кириб келиши билан боғлиқдир. Тупроқ ҳарорати (ҳайдов қатламида) қишда (январ ойида) ўртача -2,0-0,10С тупроқ юзаси музлайди, тупроқни шудгорлашда ва шўрини ювишда қийинчиликлар келтириб чиқаради. Совуқсиз кунларни давомийлиги 200-236 кунни ташкил этади, биринчи совуқ ноябр, охирги совуқ тушиши эса феврал ойларига тўғри келади. Сирдарё вилояти кучли шамол ҳаракатлари кесишган зонада жойлашган бўлиб, ҳудудга шимолий ва жанубий-шарқий (Бекобод шамоли) шамоллар таъсири кучли. Шамолни асосий қисми шарқдан кўпроқ эсади.Энг кўп шамолли кунлар май-июн ойларига тўғри келади. Шамолни ўртача тезлиги секундига 3,2 м гача етади.
Мирзачўл текислигининг ўртача баландлиги денгиз сатҳидан 250-310 м бўлиб, энг баланд қисми жанубий-шарқда, яъни суғориш каналларининг бошланиш қисмлари яқинига тўғри келади, унинг баландлиги 350 м ни ташкил этади. Бу йўналишдаги ботиқликлар ва шўрхокларнинг энг паст ери
2.4.1-жадвал Сирдарё вилоятининг ўртача ойлик ва йиллик иқлим кўрсаткичлари
Кўрсаткичлар
|
О Й Л А Р
|
I
|
II
|
III
|
IV
|
V
|
VI
|
VII
|
VIII
|
IX
|
X
|
XI
|
XII
|
Ўртача йиллик
|
«Сирдарё» метеостанцияси
|
Ҳаво ҳарорати, оС
|
-1,8
|
0,9
|
7,7
|
15,1
|
21,0
|
25,4
|
26,7
|
24,2
|
18,7
|
12,4
|
5,1
|
0,1
|
12,9
|
Ёғинлар, мм
|
41
|
40
|
59
|
50
|
27
|
6
|
2
|
1
|
1
|
24
|
33
|
40
|
324
|
Нисбий ҳаво
намлиги, %
|
82
|
79
|
74
|
67
|
56
|
48
|
50
|
55
|
57
|
64
|
75
|
82
|
66
|
Ўртача чангли бўронли кунлар
|
0,02
|
0,02
|
0,1
|
0,4
|
0,9
|
0,9
|
0,6
|
0,3
|
0,5
|
0,7
|
0,2
|
0,1
|
5
|
Тупроқ ҳарорати, оС
|
-2
|
1
|
9
|
18
|
26
|
33
|
35
|
31
|
23
|
14
|
5
|
0,4
|
16
|
«Янгиер» метеостанцияси
|
Ҳаво ҳарорати, оС
|
-0,2
|
2,7
|
8,6
|
16,0
|
22,0
|
27,3
|
29,5
|
27,4
|
21,7
|
14,8
|
7,4
|
2,1
|
14,9
|
Ёғинлар, мм
|
37
|
42
|
63
|
59
|
34
|
9
|
3
|
1
|
3
|
24
|
32
|
33
|
340
|
Нисбий ҳаво
намлиги, %
|
68
|
69
|
67
|
61
|
48
|
33
|
30
|
31
|
35
|
48
|
62
|
69
|
52
|
Ўртача чангли бўронли кунлар
|
0,1
|
0,2
|
0,2
|
0,3
|
0,8
|
0,8
|
0,7
|
0,2
|
0,6
|
0,8
|
0,5
|
0,1
|
5
|
Тупроқ ҳарорати, оС
|
0,1
|
3
|
10
|
18
|
26
|
33
|
36
|
33
|
25
|
16
|
7
|
2
|
18
|
денгиз сатҳидан 230 м баландликда жойлашган. Мирзачўл текислиги шимолга ва шимолий-ғарбга томон пасайиб боради.
Ҳавонинг нисбий намлиги нисбатан пастроқ кўрсаткичларда кузатилади, энг кам нисбий намлик июн-август ойларида қайд этилади, йиллик ўртача ҳаво намлиги эса 31-48% атрофида тебраниб туради. Ёз ойларида ҳаво ҳароратини кўтарилиши намликни кўпроқ буғланишига олиб келади, бу ўз навбатида атмосфера ёғинининг йиллик ўртача меъёридан анча кўпдир. Табиатнинг бу кўриниши, тупроқни шўрланишига ва экинларни сувга бўлган талабини ортишига олиб келади.
Мирзачўл ҳудудида ўсимликларни ўсиши ва ривожланиши, уларни етиштириш технологиялари, муддатлари, шунингдек тупроқ ҳосил бўлиш жараёнларининг йўналишини белгиловчи асосий иқлим кўрсаткичларини тавсифлашда Ўзбекистон гидрометеорология хизмати марказининг кузатув пунктлари «Сирдарё» ва «Янгиер» метеостанцияларидан охирги (2006-2008 йй.) йилларда олинган маълумотлардан фойдаланилди (2.4.2-жадвал).
Ҳавонинг йиллик ўртача ҳарорати 2016 йилда 15-15,90С ни, 2017 йилда 14,9-15,80С ни, 2018 йилда 14,3-15,30С ни ташкил этгани ҳолда, ҳаво ҳароратининг ўртача энг паст даражаси 2008 йил январ ойида кузатилган ва бу кўрсаткич минум 8,00С - 10,20С ни ташкил этган, хароратининг ўртача энг юқори даражаси 2018 йил ёз ойларига тўғри келиб, 29,90 С кўрсаткичларда қайд этилган. (2.4.2-жадвал).
Қишлоқ хўжалик ишлаб чиқаришида тупроқнинг ҳарорат режими катта аҳамиятга эга. Тупроқ юзасининг ўртача йиллик ҳарорати 17-190С атрофида (2016-2018 йй) кузатилган бўлиб, йил давомидаги унинг ўртача ойлик ҳарорати ойлар бўйича ҳам ҳудди ҳаво ҳарорати сингари тақсимланади. Йиллик абсолют минимал тупроқ ҳарорати турли йилларда (2016, 2018 йй.) турлича кўрсаткичларда қайд этилган бўлиб, Янгиерда минус 14-260С, Сирдарёда минус 17-260 С, абсолют максимал ҳарорат 67-700С кўрсаткичларида кузатилган. (2.4.3-жадвал).
2.4.2-жадвал
Ўртача ойлик ва йиллик ҳаво ҳарорати, 0С
Ойлар
|
Ўртача йиллик ҳарорат
|
I
|
II
|
III
|
IV
|
V
|
VI
|
VII
|
VIII
|
IX
|
X
|
XI
|
XII
|
Сирдарё 2016
|
-3,0
|
5,8
|
11,3
|
17,1
|
23,9
|
27,1
|
27,1
|
25,8
|
19,7
|
16,9
|
9,0
|
-1,1
|
15,0
|
Янгиер 2016
|
-2,0
|
7,5
|
12,0
|
17,7
|
24,1
|
27,4
|
27,8
|
27,2
|
20,5
|
18,1
|
10,2
|
0,4
|
15,9
| Сирдарё 2017 |
0,3
|
5,3
|
8,8
|
18,3
|
21,6
|
27,5
|
28,5
|
25,9
|
20,4
|
11,4
|
8,4
|
1,7
|
14,9
|
Янгиер 2017
|
2,6
|
6,3
|
9,2
|
18,8
|
21,9
|
27,8
|
28,8
|
26,9
|
21,3
|
12,2
|
10,4
|
2,8
|
15,8
| Сирдарё 2018 |
-10,2
|
-2,1
|
14,4
|
17,3
|
23,7
|
28,2
|
29,0
|
26,9
|
20,0
|
14,5
|
6,9
|
2,5
|
14,3
|
Янгиер 2018
|
-8,0
|
-0,2
|
15,3
|
17,8
|
24,1
|
28,8
|
29,4
|
27,7
|
20,8
|
15,3
|
8,5
|
3,6
|
15,3
|
Ойлар
|
Ўртача йиллик ҳарорат
|
I
|
II
|
III
|
IV
|
V
|
VI
|
VII
|
VIII
|
IX
|
X
|
XI
|
XII
|
Сирдарё 2016
|
64,2
|
23,3
|
51,1
|
33,8
|
1,6
|
0,5
|
5,2
|
0
|
2,9
|
23,4
|
42,4
|
43,5
|
291,9
|
Янгиер 2016
|
53,9
|
27,7
|
50,7
|
56,2
|
9,0
|
3,0
|
4,6
|
0
|
17,2
|
12,0
|
33,3
|
26,7
|
294,3
| Сирдарё 2017 |
29,7
|
49,6
|
70,1
|
64,9
|
39,2
|
0,8
|
1,7
|
0
|
0
|
0,3
|
13,4
|
72,4
|
345
|
Янгиер 2017
|
15,9
|
49,2
|
79,8
|
82,7
|
60,7
|
3,4
|
0
|
0
|
0
|
0
|
28,1
|
44,0
|
363,8
| Сирдарё 2018 |
32,1
|
48,6
|
16,8
|
30,5
|
33,4
|
0
|
2,7
|
0
|
17,0
|
19,1
|
33,3
|
37,8
|
271,3
|
Янгиер 2018
|
21,3
|
54,8
|
16,5
|
27,5
|
13,3
|
0
|
1,8
|
0,5
|
3,2
|
41,6
|
31,3
|
32,5
|
246,5
|
Гидрометерология марказининг маълумотларига кўра, йиллик ёғинларнинг ўртача миқдори 246,5-271,3 (2018 йил) мм дан 345,0-363,8 (2017 йил) мм гача қайд этилган, атмосфера ёғинларининг бир суткадаги максимал
миқдори 33,6 мм ни ташкил этган бўлиб, бу кўрсаткич январ ойининг 27-кунига тўғри келади. Атмосфера ёғинларнинг ўртача максимал миқдори қиш ва баҳор ойларига тўғри келади (2.4.3 ва 2.4.6-жадваллар).
Юқорида келтириб ўтилган метеорологик кўрсаткичларга кўра, Мирзачўл иқлимининг бундай салбий кўринишларига қарамасдан, Сирдарё вилояти ҳудуди агроландшафтлар, деярли барча қишлоқ ҳўжалиги экинларини етиштириш учун қулай ҳисобланади.
2.4.4-жадвал
Ҳаво ва тупроқ юза қисмининг ҳарорати, 0С
Йил
|
Станция
номи
|
Денгиз сатҳидан баландлиги,
м.
|
Ҳаво ҳарорати, 0С
|
Совуқ кунлар
|
Тупроқ ҳарорати, 0С
|
Совуқ кунлар
|
ўрт.
|
ўртача
|
абс. макс.
|
абс. мин.
|
сўнгги совуқ кунлар
|
бошланғич совуқ кунлар
|
ўрт.
|
ўртача
|
абс. макс.
|
абс. мин.
|
сўнгги совуқ кунлар
|
бошланғич совуқ кунлар
|
макс.
|
мин.
|
макс.
|
мин.
|
2016
|
Сирдарё
|
263
|
15,0
|
22,3
|
8,4
|
41,0
|
-13,9
|
26.02
|
21.11
|
75
|
18
|
36
|
7
|
70
|
-17
|
10.04
|
11.11
|
87
|
Янгиер
|
316
|
15,9
|
22,2
|
10,4
|
40,0
|
-12,3
|
25.02
|
21.11
|
63
|
19
|
36
|
8
|
67
|
-14
|
11.04
|
11.11
|
82
|
2017
|
Сирдарё
|
263
|
14,9
|
22,1
|
8,2
|
43,5
|
-1,9
|
14.03
|
04.10
|
59
|
17
|
35
|
6
|
67
|
-19
|
18.03
|
04.10
|
107
|
Янгиер
|
316
|
15,8
|
22,1
|
10,2
|
43,2
|
-14,3
|
04.03
|
30.10
|
41
|
18
|
35
|
8
|
67
|
-14
|
15.03
|
04.10
|
84
|
2018
|
Сирдарё
|
263
|
14,3
|
21,7
|
7,3
|
43,0
|
-24,5
|
18.04
|
11.11
|
82
|
17
|
35
|
5
|
68
|
-26
|
18.04
|
04.11
|
100
|
Янгиер
|
316
|
15,3
|
21,4
|
9,8
|
42,4
|
-21,9
|
25.02
|
11.11
|
61
|
18
|
35
|
7
|
70
|
-26
|
25.02
|
11.11
|
83
|
2.4.5-жадвал
Буғланиш ва нисбий намлик кўрсаткичлари
Йил
|
Станция
номи
|
Денгиз сатҳидан баландлиги,
м.
|
Парциальное давление водного пара, гПа.
|
Нисбий намлик
|
Намлик танқислиги, гПа.
|
Температура точки росы
сред. град.
|
ўртача
|
абс. макс.
|
кун, ой
|
абс.
мин.
|
кун, ой
|
ўртача
|
абс. макс.
|
кун, ой
|
нисбий намли кунлар
|
ўртача
|
абс. макс.
|
кун, ой
|
30 дан кам
|
80 гача
|
2016
|
Сирдарё
|
263
|
12,3
|
28
|
24.08
|
1,4
|
08.04
|
70
|
7
|
08.04
|
49
|
47
|
92
|
53,5
|
20.06
|
8,3
|
Янгиер
|
316
|
10,2
|
19,8
|
01.07
|
2,4
|
06.01
|
58
|
17
|
19.06
|
154
|
39
|
12,2
|
57,9
|
19.06
|
6,2
|
2017
|
Сирдарё
|
263
|
13,5
|
36,7
|
23.06
|
1,5
|
05.01
|
75
|
22
|
24.05
|
20
|
65
|
7,7
|
57,9
|
22.06
|
9,4
|
Янгиер
|
316
|
10,2
|
24,4
|
19.07
|
1,6
|
04.01
|
58
|
15
|
16.03
|
143
|
42
|
11,7
|
69,2
|
22.06
|
6,1
|
2018
|
Сирдарё
|
263
|
11,9
|
33,1
|
14.06
|
0,9
|
14.01
|
70
|
15
|
10.08
|
97
|
69
|
9,8
|
64,1
|
30.07
|
7,4
|
Янгиер
|
316
|
10,9
|
29,8
|
07.08
|
0,8
|
25.01
|
60
|
17
|
05.06
|
86
|
13
|
11,6
|
64,3
|
31.07
|
6,5
|
2.4.6-жадвал
Атмосфера ёғинларининг миқдори, мм
Йил
|
Станция
номи
|
Денгиз сатҳидан баландлиги,
м.
|
Ёғингарчилик миқдори, мм.
|
Жами ерга шимилган миқдори, мм
|
Ёғингарчилик бўлган кунлар, градация бўйича мм. ҳисобида
|
кечаси
|
кундузи
|
жами
|
суткадаги максимал миқдори
|
куни
|
0,0
|
0,1
|
0,5
|
1
|
5
|
10
|
20
|
30
|
50
|
80
|
120
|
2016
|
Сирдарё
|
263
|
140,1
|
151,8
|
291,8
|
33,6
|
27.01
|
17,4
|
84
|
68
|
63
|
50
|
20
|
6
|
1
|
1
|
|
|
|
Янгиер
|
316
|
139,1
|
155,2
|
294,3
|
23,5
|
27.01
|
19,7
|
88
|
88
|
80
|
61
|
23
|
5
|
1
|
|
|
|
|
2017
|
Сирдарё
|
263
|
180,5
|
164,5
|
345,0
|
25,7
|
30.03
|
19,4
|
73
|
69
|
61
|
53
|
26
|
10
|
1
|
|
|
|
|
Янгиер
|
316
|
170,4
|
193,4
|
363,8
|
24,6
|
05.04
|
18,7
|
70
|
69
|
61
|
55
|
28
|
10
|
1
|
|
|
|
|
2018
|
Сирдарё
|
263
|
126,6
|
144,7
|
271,3
|
30,6
|
26.05
|
16,8
|
74
|
65
|
56
|
44
|
18
|
8
|
1
|
1
|
|
|
|
Янгиер
|
316
|
149,4
|
97,1
|
246,5
|
25,6
|
21.02
|
16,0
|
70
|
69
|
61
|
53
|
15
|
4
|
1
|
|
|
|
|
Do'stlaringiz bilan baham: |