Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги фарғона давлат университети психология тарихи

Биринчи фарзанд лидер, консерватор, ҳокимиятга интилувчи бўлиб ўсади. Бундай сифатлар биринчи фарзандда иккинчи фарзанднинг туғилишига реакция натижасида шаклланади, чунки шу вақтдан бошлаб ота-онаннинг диққат эътибори биринчи фарзанддан ука ёки сингилга кўчади. Ёлғиз фарзанд одатда эгоцентрик ва тобе одам, тенгдошлари билан муносабатда доимий қийинчиликларга дуч келади. Бунинг сабаби унда оилада рақобатли кураш тажрибасининг йўқлигидир. Иккинчи фарзанд ориятли, рақобатли кураш тажрибасининг мавжудлиги уни муваффақиятга эришишга йўналишни шакллантиради. Иккинчи фарзанд катта ака ёки опа билан мусобақалашиб, унинг муваффақият ва ютуқларидан ўзиб кетишга ҳаракат қилади Рақобат унинг тараққиёт тезлигига озуқа берадиган омил ролини ўйнайди. Охирги фарзанд катта ака ва опалардан устунликка эришишнинг юқори мотивациясига эга, чунки у тез-тез кучли тобелик ва тўлақонли эмаслик ҳиссини бошдан кечиради (катта ака ва опаларнинг доимий, ўта назорати, шахсий буюмларининг йўқлиги ва х.к.).
Адлернинг болалар шахси типолпогияси, туғилиш кетма-кетлиги билин боғлиқ қоидалари кейинги экспериментал тадқиқотларда ўз исботини топмаган бўлса ҳам, унинг жамоачилик ҳисси ва индивидуал ҳаёт усулининг бола шахси шклланишидаги роли хақидаги ғоялари, хулқни коррекция қилиш ва психик тараққиётнинг асосий механизми сифатида компенсациянинг роли хақидаги фикрлари психологияга бебахо ҳисса бўлиб қўшилди.
Адлернинг психотерапияга қўшган ҳиссасини алоҳида таъкидлаш лозим, чунки у биринчилардан бўлиб невроз ва комплексларни енгишда ўйиннинг ролини тадқиқ қилган. Унинг фикрича, айнан ўйин болаларда уларни қуршаб турган катталар дунёсида етишмовчилик комплексларини енгишга ёрдам беради. Бунда болаларнинг ўз-ўзидан юзага келадиган ўйинлари яхши психотерапевтик восита ҳисобланади. Айнан шу вазиятларда, жиддийроқ комплексларни енгиш ва махсус муаммоларни ҳал қилиш зарур бўлганда, ўйинни ривожлантириш катталар томонидан амалга оширилиши ва йўналтирилиши керак.
Адлер назарияси Фрейднинг инсон концепциясига ўзгача антитеза бўлди. У гуманистик психология, психотерапия ва шахс психологиясига улкан таъсир кўрсатди.

* * *
Аналитик психология – психологиядаги йўналиш бўлиб, унинг асосчиси А. Адлерга ўхшаб психоанализ ғояларидан узоқлашган К. Г. Юнг ҳисобланади. 1913 йилгача К. Г. Юнг З. Фрейднинг қарашларини ёқлаган, бироқ либидо ва онгсизликнинг моҳиятини тушуниш масалалари, белгилар аҳамиятини талқин қилишдаги келишмовчиликлар охир оқибат К. Г. Юнгни ўз психологик назариясини яратиш зарурати ҳақидаги фикрга олиб келди.