Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги фарғона давлат университети

Хаткашни ўлчовга созлаш ва режалаш.
Масштаб линейкасидан режалаш ишларида ҳам фойдаланилади. Масштабли линейка энсиз, юпқа пўлат полосадан иборат. Унинг юзасига миллиметрли, сантиметрли масштаб бирликлари туширилган бўлиб, У7 ва У8 маркали углеродли асбобсозлик пўлатларидан қуйидаги ўлчамларда тайёрланади: узунлиги 150 мм дан 1000 мм гача, эни 11 мм дан 35 мм гача, қалинлиги 0,3 мм дан 1,5 мм гача.



Гўния. Гўния ёрдамида рандаланган тахта четларининг гўниявийлигини текширишда линейкани сирт бўйлаб сурмасдан, балки сиртнинг ҳар ер-ҳар ерига кўтариб кўчириш йўли билан текширилади. Акс ҳолда, линейка қаттиқ ёғочдан тайёрланишига қарамасдан, ишқаланиб ейилади ва гўниявийлиги (тўғри бурчаклилиги) бузилади. Шунинг учун вақти-вақти билан гўниянинг тўғри бурчаклилиги текшириб турилади. Бунинг учун назорат гўния асосида рандаланган тахтанинг «бет»ига текшириладиган гўния линейкасининг ички қирраси бўйича режа чизиғи чизиб, шу режа чизиғи бўйича линейкани ағдариб тутилади. Бу вақтда линейканинг ички қирраси режа чизиғига параллел ёки у билан устма-уст тушса, гўния тўғри бурчакли, текшириш учун яроқли, акс ҳолда яроқсиз ҳисобланади. Линейка ташқи қиррасининг тўғрилиги ҳам шу тариқа текширилади.

Гўния ёрдамида сиртларнинг гўниявийлигини текшириш ва режалаш.


Гўния ёрдамида режа чизиғини қолган томонларга олиб ўтишда кўчириш тартибига риоя қилинади. Режа чизиғи биринчи навбатда база юзаларга чизилиб («бет» ва «ёрдамчи бет» лар режалаш база юзаси ҳисобланади), улар орқали қолган томонларга олиб ўтилади. Масалан, «бет» даги режа чизиғи тахтанинг икки чети (қирраси) га кўчирилиб, орқа томонга «ёрдамчи бет» орқали кўчирилади. Режа чизиғи ҳеч қачон орқа томон орқали олиб ўтилмайди.
Порси гўния. Буюм қисмларини порси усулида бириктиришда (портрет рамкаси қисмлари; эшик, дераза ромларининг часпаклари; жавон, шкаф кабиларнинг карнизлари, умуман чорабзал рандалар ёрдамида гул чиқарилган қисмларни бириктиришда) режалаш порси гўния ёрдамида бажарилади. Порси гўния линейкаси кундага 45° бурчак ҳосил қилиб ўрнатилади.
Порси гўния ёрдамида режалаш гўния ёрдамида режалаш сингари бажарилади, бунда фақат «ёрдамчи бет»га нисбатан «бет»ларга режа чизиқ чизилади. Порси чизиқлари бошқа томонларга кўчирилмайди.
Винтли порси гўния линеикаси кундагаинт ёрдамида қотирилади, винтни бўшатиш йўли билан линейкани кундага нисбатан ихтиёрий бурчакка буриб ўрнатиш мумкин. Шунинг учун винтли порси гўния ёрдамида бир-бирига турли хил бурчаклар ҳосил қилиб бириктирилувчи қисмлар режаланади.
Винтли порси гўния ёрдамида чизиладиган режа чзиқлари фақат «бет»ларга чизилади.
Ўлчаш ва режалаш ишларида қора ёки бошқа рангдаги юмшоқ қаламлардан фойдаланилади.
Режалаш андазалари картон, қоғоз, фанер, металл, пластмасса, ёғоч кабилардан зарур шаклларда тайёрланади. Улар турли бурчаклар, айланалар, айлана ёйлари, кўпбурчаклар, эгри чизиқли шакллар андазаларидан иборат бўлади. Улар керакли шаклни ишлатилаётган ёғоч материал устига қўйиб чизиб олиш ишларини бажариш учун қўлланилади. баъзан тайёр буюм намунасидан ҳам фойдаланиш мумкин.
Режалаш тайёр буюмнинг ўзи, унинг техник расми, эскизи ёки чизмасига қараб бажарилиши мумкин.
Тайёр буюмнинг ўзига қараб режалашда, буюмнинг ҳар бир детали қандай шаклда ва ўлчамларда эканлиги аниқланади, сўнг шу ўлчамдаги ўлчамлар ёғоч материалга тегишли режалаш асбоблари ёрдамида кўчириб чизилади.
Бунда айрим деталнинг ўзидан андаза сифатида фойдаланиб чизиш ҳам мумкин.
Буюмнинг техник расми, эскизи ёки чизмаси, уларда кўрсатиладиган ўлчамларга мувофқ равишда тегишли деталларнинг шакллари ёғоч материалига чизилади.
Ёғочни режалаш асбобларини нам тегмайдиган, қуруқ, тоза жойда сақлаш керак. махсус жомадонлар ёки сумкаларда тартибли сақлаш ушбу асбобларнинг узоқ муддат хизмат қилишини кафолатлайди.
УМ типидаги бурчак о`лчагич 2ъ гача аниқликда о`лчаш имконини берадиган нониусга эга бо`либ, унинг ёрдамида 0° дан 180° гача бо`лган ташқи бурчакларни о`лчаш мумкин. Унда ярим доиравий асос 5 бор, Унга линейка 4, сектор 3 билан 2 о`қ атрофида айланадиган қо`зғалувчи линейка 10 бирлаштирилган. Қо`зғалувчи линейка 10 ни бирор бурчакка аниқ о`рнатиш учун гайка 7 микрометрик винт бо`йлаб буралади. Қо`зғалувчи линейка аниқ бурчакка о`рнатилгандан со`нг стопор 9 билан сектор 3 асос 5 га қотириб қо`йилади. Сектор 3 га нониус 8 о`рнатилган. Нониус шкаласини ҳосил қилиш учун 29° га тенг бурчак олиб, уни 30 бо`лакка бо`линади (29-расм, б). У ҳолда ҳар икки қо`шни штрих орасидаги бурчак 60Х29:30 = 58ъ га тенг бо`либ, 1° дан 2ъ кичик бо`лади.