Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги денов тадбиркорлик ва педагогика институти

ПСИХОЛОГИК ХИЗМАТ ТУЗИЛИШИ ВА УНИ БОШҚАРИШ
Психологик хизматнинг асосий вазифаси-тадқиқот ишлари, амалий ишлар ва ташвиқот ишлридан иборат 3 та вазифадан ташкил топади.
Илмий тадқиқот вазифалари - уқувчилар шахснинг шакллантиришнинг мухим муаммоларини, таълим ва тарбиянинг психологик асосларини уқувчилар билан уқитувчилар, мактаб психологлари, мактаб психологлар билан уқитувчилар уртасидаги узаро таъсирни хамда мактаб психологнинг этикасини уз ичига олади.
Амалий вазифалар - психологик тадқиқотни натижаларини амалда психологик хизмат ишида қуллаб, болаларнинг мактаб таълимига тайёрлигини аниқлаш, уқувчилрнинг уқиш фаолиятини осонлаштириш, уқувчи шахсини хар томонлама камон топтириш, уқувчиларниг қобилият ва мойилликларини аниқлаш ва ривожлантириш, талабалар билан хунарга, касбга оид сухбат, маслахат ишларини олиб бориш, турли хилдаги «қийин» болалар билан иш олиб бориш каби асосий вазифани хал қилишдан иборатдир.
Ташвиқот ишлари – психологик билимларни, психологик умумтаълим ташвиқ қилиб, уқувчиларнинг психологик билимларини ошириш, ота-оналар учун семинарлар, маърузалар ва сухбатлар уюштириш, анжуманлар утказишдан иборат.
Бу шароитларнинг барчасига алохида тухталамиз:
Кичик мактаб ёшида инсоннинг мақсадли йуналиши таълим ва тарбияси амалга оширилади. Худди шу ёш психик жараёнларнинг ихтиёрийлиги, харакатнинг ички режаси, фаол ақлий фаолиятга эхтиёж, уқув куникма ва малакаларини эгаллаш учун жуда қулай ёки сензитив ёш хисобланади. Бошқа сузлар билан айтганда, кичик мактаб ёшининг охирига келиб бола уқий олиши ва уқишни исташи керак. Таълимнинг кейинги босқичларида вужудга келадиган барча муаммолар (узлаштира олмаслик, мактабга боришни истамаслик) ёки боланинг уқий олмаслигига ёки боланинг уқий олмаслигига ёки уқишга қизиқмас булганлигига боҚлиқ булади.
БошланҚич синфларнинг охирида у ёки предметга қизиқиш борлиққа, билиш жараёнларига фаол муносабатини белгилайди. Фақат бир предметига чуқур қизиқиш хам уқувчиларнинг умумий ривожланишига туртки булади. Агар бошланҚич синфларда уқишга қизиқиш шакллантирилмаган булса, ундан кейинги ёш даврларида бу жуда қийин булади, иккинчидандан етарли даражада шакллантирилмаган уқув фаолияти усмирлик даврида янги тузилмаларнинг пайдо булишига тусиқ булади.
Махсус утказилган тадқиқотлардан маълум булишича, бошланҚич синф уқувчиларидан ёрқин индивидуал фарқларни куриш мумкин. Бу улар уқув фаолиятида кузга ташланади. ўқув фаолиятида бошланҚич синф уқувчиларининг умумий ва махсус қобилиятлари биринчи уринда туради. Тажриба утказилган болаларнинг 80 %ида қандайдир соуваффақиятга эришилган. Шундай қилиб, махсус қобилиятларни уқувчилар индивидуал фарқларнинг асоси сифатида караб, уқув – тарбия ишларида уларни хисобга олиш зарур. ўқувчиларнинг шахсий ва психик ривожланишида умумий махсус қобилиятлар мухим омил хисобланади. ўқувчи қизиқишлари ва қобилиятларини англаши, уларнинг қанчалик ривожланганлигидан қатъий назар умуман шахснинг шаклланишига катта таъсир курсатади.
Боланинг ривожланиши учун қулай психологик иқлим яратиш хам психологик хизмат махсулдорлигининг омилларидан биридир. Бундай яратишда болаларнинг катталар ва тенгдошлари билан мулоқати мухим хисобланади. ўсмирларнинг тенгдошлари ва катталар билан мулоқоти улар шахсининг шаклланишида мухим омил хисобланади. Мулоқотдаги муваффақиятсизлик, шундаай ички ноқулайликка, узини ёмон хис қилишга олиб келади-ки, унинг урнини хаётнинг бошқа сохаларидаги хеч қандай курсаткичлар боса олмайди. Мулоқот усмирлар томонидан мухим жараён сифатида қабул қилинади; бу хақида улар мулоқот шаклларига эътибор беришни, катталар ва тенгдошлари билан узаро муносабатларини тахлил қилишларини, уларни тушунишга уринишларини мисол қилиб келтириш мумкин. ўсмирда худди шу тенгдошлари билан мулоқотда шахс ижтимои етуклигининг мухим курсаткичи булмиш қадриятлар шакллана бошлайди.
Уларда асосан мулоқот - қадриятлар мазмунини белгилайди. Бу ёш тенгдошлари орасида узини курсатишга интилиш, узини ва сухбатдошини яхшироқ билишга интилиш, атроф мухитни билиш каби мулоқот мотивлари жамоа томонидан тан олиниши, узига ишониш, хатти - õаракатларининг мустахкамлиги ва юксак уммумий маданият, уз фикрига эга булиш, мустахкам ирода, уз-узини назорат қилиш, халоллик, кунгилчанлик каби қадриятлар системасининг юзага келишига сабаб булади. У ёки бу сабабга кура тенгдошлари билан мулоқот шаклланмаганусмирда ёшига нисбатан шахснинг тараққиётида орқада қолиш кузатилади.
ўсмир шахсининг шаклланишида тенгдошлари билан мулоқотнинг ролини камайтирмаган холда, баъзан бу мулоқотга катта ахамият берилиши таъкидлаш жоиз. Тендошлари билан мудлоқотилик – онтогенезнинг барча босқичларида боланинг шахсий ва психик ривожланишида мухим хисобланади, лекин бола «нормал» /ахлоқан тарбияланаган/ катта кишилар билан мулоқотда булгандагина у уз функциясини бажаради. Худди шу катталар билан мулоқотда тенгдошлари орасида шаклланган қадриятларни тушуниш ва назорат қилиш руй беради. Худди шу катталар билан мулокотда жамият учун хос булган ахлоқий фазилатларни ва қадриятларни узлаштиради.

7-Мавзу Мактабгача таълим муассасаларида психологик окартув – маърифий ишлар мазмуни.

Режа:

1. 
   Психологик окартув, маърифий ишлар ва психопрофилактикнинг таърифи.
   
2. 
   Психологик билимларни таргиб килиш буйича олиб бориладиган ишларга куйиладиган талаблар.
   
3. 
   Халк таълими тизими укитувчилар, тарбиячилар, ота-оналар билан психологик окартув, маърифий ишларни олиб боришнинг шакл ва методлари.
   
4. 
   Омма уртасида таргибот ишларини олиб бориш психологияси.
   

Саволлар.

1. 
   Психологик окартув, маърифий ишлар ва психопрофилактикага таъриф беринг.
   
2. 
   Психологик билимларни таргиб килиш учун олиб бориладиган ишларга кандай талаблар куйилади?
   
3. 
   Халк таълими тизими укитувчилари, тарбиячилар, ота-оналар билан психологик окартув, маърифий ишларни олиб боришнинг шакл ва методлари нималардан иборат?
   
4. 
   Омма уртасида таргибот ишларини олиб бориш психологияси хакида инмалар сизга маълум?
   

Таянч иборалар:
Психопрофилактика, психологик маориф, маърифат, психологик маданий савия, психологик муаммо, психологик семинар, психотуркум маъруза, психологик курсатма.

Таълим муассасаларида психологик хизматнинг асосий йуналишлари куйидагича:

Психологик маърифат ва ташвикот.
Психологик профилактика.
Психологик диагностика.
Психологик коррекция ва ривожлантириш.
Психологик муслахатлар.
Касб-хунарга йуналтириш.