Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги денов тадбиркорлик ва педагогика институти

3-МАЪРУЗА: ПСИХОЛОГНИНГ МАСЛАХАТ БЕРИШЛАРИ

Психологик хизмат фаолияти ¢қувчилар ақлий таракқиёти ва шахсий хусусиятларини диагностика қилишга, таълим тарбиядаги бузилишларнинг психологик сабабларини аниқлашгина қаратилмасдан, балки бундай бузилишларни й¢қотиш ва олдини олишга қаратилади. Бундай психологнинг аниқланган четлашишларни коррекция қилишда фаол иштирок этиш зарурлиги келиб чиқади.

Психологик хизмат фаолиятини болалар, ёш ва педагогик психология, психокоррекция, психологик маслахат сохасида умумий психологик ва махсус психологик билимлар олган мутахассислар томонидан амалга оширилади. Психологик хизматга жалб қилинган педагоглар бу мутахассисликни олиш учун махсус қайта тайёргарликдан ¢тишлари лозим.
Психолог маслахат бериш ишларида қуйидаги ишларни олиб боради:

1. 
   Болалар, ¢қитувчилар, талабалар таълим ва тарбияси билан шуҚулланувчи барча шахсларга, жумладан маъмурият /директор, ректор, мудир/ ¢қитувчилар, мурабийлар, ота-оналар, ижтимоий ва жамоатчилик ташкилотлари, ходимларига аниқ яққол, маслахатлар бериш.
   
2. 
   Таълим, таракқиёт, тарбия, касб танлаш ва турмуш қуриш, ¢заро муносабат, муомала ва мулоқот сирлари, тенгдошлар ва вояга етганлар муносабати, масалан, дунёқараш, қобилият, иқтидор муаммолари юзасидан индивидуал, гурухий, жамоавий тарзда маслаõатлар уюштириш.
   

3. Маъмуриятга, болалар, ¢қувчилар, талабаларга (ётоқхонада, клубларда, кутубхоналарда) қизиқтирувчи масалалар б¢йича болалар, ¢қувчилар, талабаларнинг психик ¢сиши хусусиятларига оид маълумот бериши, ¢Қил ва қизларни асраб олиш, оналик ва оталикдан махрум қилиш, ташкилотларни Қамх¢рлик ва васийлик т¢Қрисидаги қабул қилган қарорга муносабати, шахс тақдирини хал қилишда қатнашиши ва маслахатли фикр бериши лозим.
4. Ота оналарга боланинг психик ривожланиши хусусиятларини шахс сифатида шаклланиши, ¢заро муносабат мақомлари, бунда фарзандларнинг ёши, жинси, индивидуал-типологик хусусиятлари муаммоси б¢йича илмий-амалий маслахатлар беради.
5. Янги типдаги мактабларга ¢рта-махсус ва касб-хунар коллежи ¢қувчилари, академик лицей талабаларига уларнинг имконияти, истиқболи т¢Қрисида илмий – амалий хусусиятга молик консультатив ишлар олиб бориш: ёшларни саралаш, танлаш, ихтисосда яроқлик даражасини аниқлаш, танлов комиссисиясида маслахатчи сифатида иштирок этиш.
Мазкур ишлар ¢қувчиларни мактабда, коллежда ва лицейларда ¢қитиш давомида психологик – педагогик жихатдан чуқурроқ ¢рганишга й¢налтирилган б¢либ, уларнинг индивидуал хусусиятларини, таълим тарбиядаги нуқсонларнинг сабабларини аниқлашга м¢лжаллангандир. Диагностик ишлар гурухий ёки индивидуал тарзда ¢тказилади. Бу аснода амалий психолог қуйидаги вазифаларни бажаради.
Ёш давр тараққиёти мезонларига мувофиқлигини аниқлаш мақсадида психолог болалар, ¢қувчилар, махсус мактаб, ¢қувчиларини, акдемик лицей ва касб хунар коллежлари, олий ¢қув юрти талабаларини психологик текширувдан ¢тказади, уларнинг даражаларини белгилайди. ўқувчиларнинг касбий яроқлилигини диагностика қилади, уларнинг шахс хислатлар, иродавий сифатлари, хис – туйҚулари, ¢з-¢зини бошқариш имконияти, интелектуал даражасини текширади.
Маслахат бериш ишлари-амалиётчи психологнинг асосий фаолият турларидан биридир. Маслахат бериш ишлари ¢қитувчилар, ¢қувчилар, ота-оналар учун олиб борилади. Маслахат бериш ишлари индивидуал ва гурухий б¢лиши мумкин. Амалиётчи психологлар иш тажрибасини умумлаштириш шуни к¢рсатадики, ¢қитувчилар к¢пинча психологга қуйидаги муаммолар б¢йича мурожаат қиладилар: турли фанлар б¢йича ¢қувчиларнинг ¢злаштиришдаги қийинчиликлар, болаларнинг ¢қий олмаслиги ва истамаслиги, гурухда низоли вазиятлар, шахсий педагогик таъсирнинг натижа бермаслиги, хар хил ёшдаги болаларнинг тенгдошлари оила мулоқати ва болалар жамоасининг шаклланиши, касбий малакаларини ошириш й¢ллари, ¢қувчиларнинг қобилиятлари, лаёқатлари, қизиқишларини аниқлаш ва ривожлантириш й¢ллари, ¢қувчилар билан касбга й¢налтириш ишларини олиб бориш.
Амалиётчи психологга ¢қитувчилар хам мурожаат қиладилар:
Катталар ва тенгдошлари билан ¢заро муносабатни яхшилаш масалалари, ¢з-¢зини тарбиялаш, касбий ва шахсий ¢з-¢зини билиш, ақлий мехнат ва хулқ-атвор маданияти ва бошқа муаммолар б¢йича мурожаат қиладилар.
Психолог ¢қувчилар билан бевосита алоқада уларда вужудга келган муаммоларни хал қиладилар. Бу т¢Қридан т¢Қри маслахат бериш деб аталади. Баъзан ¢қувчиларга ва ота-оналарга ¢қитувчиларнинг у ёки бу муаммолари б¢йича маслахат беради, бу бавосита маслахат беришдир, бунда маълум қоидаларга амал қилишга т¢Қри келади. Маслахат бериш марказида хар доим психолог ва маслахат берилаётган шахснинг ¢заро таъсир жараёни, улар орасида ишончли ¢заро муносабатни ¢рнатиш ётади. Бунда психолог – маслахат берувчи, ¢китувчи, ота-она – маслахат берилувчи, ¢қувчи мижоз ролида б¢лади.
Маслахат бериш – психологик хизматнинг асосий й¢налишларидан биридир. Лекин психологик маслахат ¢зи нималиги хақида ягона тушунча й¢қ. Коллежлардаги ёки академик лицейлардаги психологи ишидан тубдан фарқ қилади. Психолог аниқ ¢қув муассасасидаги ¢қитувчилар ва ¢қувчилар орасидаги муносабатнинг ижобий ва салбий томонларини ривожланадиган ижтимоий мухитнинг ичида б¢лади. У хар бир ¢кувчи ёки ¢қитувчининг ¢зинигина эмас, шахслараро муносабатнинг мураккаб системасини хам к¢ради, бошқа иш турлари билан биргаликда вазиятни хал қилади.
Маслахат бериш ишини қуйидагича схематик тасвирлаш мумкин.
Психолог маслахат ўқитувчи

муаммолар
Сабабларни бола билан
Аниқлаш ўқувчи ишлаш

Юқоридаги усулда иш олиб борганда психолог ва ¢китувчи ¢з сохасини яхши билувчи мутахассислар сифатида намоён б¢лади.

1. ўқувчи муаммолари б¢йича уларнинг хамкорлиги билимларининг бирикувига имкон беради ва муаммоларни хал қилиш учун кенг ижодий имкониятлар яратади. Маслахат беришнинг асосий ахамияти ана шунда.
2. Психолог ¢қувчилар ва талабаларнинг психологик хусусиятлари, уларнинг қизиқиши, майли, илк иқтидори кабиларни ¢рганади, мутахассис ва етук шахс сифатида шаклланишига ёрдам к¢рсатади.
3. Мактабгача ёшдаги болалар, ¢қувчилар, хунар билим юрти тингловчилари янги типдаги мактаб, олий ¢қув юрти талабаларида учрайдиган ¢қув малакалари ва к¢никмаларини эгаллашдаги нуқсонлар хулқ-атвордаги камчиликлар, интеллектуал тарққиёт ва шахс фазилатларидаги бузилишларни диагностика қилади.
4. Бошқа соханинг мутахассислари билан биргаликда психик ривожланишлаги нуқсонлар хилма-хиллигини хисобга олган холда дифференциал диагностикани амалга оширади. Уқсонларнинг тиббий ва дефектологик табиатини аниқлайди. Ассойиал хулқ-атвор сабабларини ва шаклларини белгилайди. Гиёхвандлик ва таксионманлик, алкоголизм, ¢Қрилик, дайдиликнинг ижтимоий психологик илдизларини текширади, омилларни тахлил қилади.
5. Иқтидорли талабалар, ёш мутахассисларни танлашда иштирок қилиш илмий психологик тавсиялар ишлаб чиқиш ва унга асосланиб, уларга нафақалар белгилашда иштирок этади.