Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги бухоро озиқ овқат ва енгил саноат технологияси институти

Деталларга бошланғич ишлов бериш

Бошланғич ишлов беришга деталларни турғунлаштириш, кийим қирқимларига ишлов бериш киради. Кийимнинг ёқаси, бортлари, чўнтак қопқоқлари ва манжетларига турғунлик бериш учун уларга елим кукуни қопланган хилма-хил қотирмалар ишлатилади. Бундай қотирмалар кийимни кимёвий тозалашда ишлатиладиган хлорли эритмаларга, совун эритмасига, қайнатишга ва ювишга чидамли бўлади. Бу қотирмалар кийим ташқи кўринишини яхшилайди ва берилган дастлабки шаклни узоқ вақт сақлай оладиган бўлади.

Қотирма асосий детал шаклида, чок ҳаклари қолдирмай ёки ағдарма чок билан тикиладиган чети чокка 0,1- 0,2 см кириб турадиган қилиб бичилади. Деталлар тикилмасдан олдин, уларга қотирма ёпиштирилади. Ёпиштиришда қотирма намланмайди, дазмолловчи сатҳнинг ҳарорати 140-160 градус С, таъсир этиш вақти 10 –30 сек, босим 0,5 Мпа бўлади.
Аёллар ва қиз болалар кўйлаклари тикилаётганда бириктирма чокларнинг барча қирқимлари махсус 51-А кл., 851 кл., 208-А кл., 8515 кл. машиналарида йўрмаланиб чиқилади. Ёриб дазмолланадиган чокларнинг қирқимлари чок тикилмасдан олдин, бир томонга ётқазиб дазмолланадиган чокларнинг қирқимлари эса чок тикилгандан кейин йўрмаланади (4.1-расм, а). Табиий шойи, духоба кам титиладиган бўлгани учун уларнинг қирқимларини арратишсимон қилиб кертиб қўйилса ҳам бўлади (б). Синтетик материалларнинг қирқимларига иссиқлик таъсир эттириб, эритилиб, сўнгра совитилса, қирқимлари титилмайдиган бўлади.
Адиплар ички қирқими, енг учи мағизи, чўнтак мағизи, ёқа ўмизи мағизининг ички қирқимлари йўрмаланади (в). Асосий детал қирқимлари букилиб, ёпиқ қирқимли қилиб тикилади (г). Айрим деталлар қирқими мағиз қўйиб тикилади (д).
Махсус мослама (мағизлагич) ёрдамида детал четига махсус тасма икки букланиб бостириб тикилади (е). Мағиз чок билан енг учи, кийим этаги, енг ва ёқа ўмизлари тикилади. Безак бейкани қўш игнали машинада махсус мослама (буклагич) билан букиб, бир йула иккита параллел бахяқатор юритиб тикиш мумкин (ж).

4.1-расм. Деталлар қирқимига ишлов бериш.

Кийимни одам гавдасига мослаш ва кийимни гавдага яхши ёпишиб турадиган қилиш учун асосий деталларда виточка қилинади. Витачканинг кенглиги (чуқурлиги ) ва витачкалар сони кийим гавдага қай даражада ёпишиб туришига боғлиқ бўлади. Витачкалар кийим кўкрак қисмида ва бел қисмида бўлиши мумкин.
К ийимнинг бел қисмидаги витачкалар кийим гавдага ёпишиб туриши учун зарур. Енгил кўйлакларда витачкалар яхлит бўлади. Витачкаларни тикиш учун деталга иккита белги чизиқ қўйилади. Биринчи чизиқ деталнинг букиш чизиғи, иккинчи чизиқ деталнинг кенглигини белгиловчи чизиқ бўлади. Биринчи чизиқ бўйича детал ўнги ичкарига қаратиб букилади ва иккинчи белги чизиқ бўйлаб бириктириб тикилади. Витачка детал четидан бошланган бўлса (5.1.1-расм, а), детал қирқими томонидан бошлаб тикилади. Детал ўртасида жойлашган витачка ( б ) эса унинг бир учи томонидан бошлаб тикилади. Витачканинг бир учи тахлама ҳосил қиладиган бўлса, олдин витачка учини детал кўндалангига бириктириб тикилади, кейин детални бурчак қилиб буриб, белги чизиқ бўйлаб тикилади ( в ). Витачкалар моделга қараб ёриб дазмолланиши мумкин ( г ).

5.1.1-расм. Витачкалар турлари.