Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги бухоро муаҳндислик-технология институти

СИНТЕТИК ЁҚИЛҒИЛАР ОЛИШ ЖАРАЁНИНИНГ ИЛМИЙ АСОСЛАРИ 
крекинг, термик крекинг, енгил крекинг, тўхтатилган кокслаш ва 
суюлтирилган қатламли кокслаш дейилади. 
Шундай қилиб, суюлтирилган нефть газларини ишлаб чиқаришдаги 
асосий манба сифатида нефть конларидаги машъала орқали ѐқиб 
юборилаѐтган йўлдош газлардан, газконденсат конларининг ѐғли табиий 
газларидан, барқарорлашган нефть ва қайта ишланган нефть газларидан 
фойдаланиш орқали сифатли синтетик мотор ѐқилғисини ишлаб чиқариш 
бўйича ишларни йўлга қўйиш зарур ҳисобланади.
МАВЗУ-2. Синтетик суюқлик ѐқилғисини ишлаб чиқаришнинг 
босқичлари 
Режа: 
1. Синтетик суюқлик ѐқилғисини ишлаб чиқаришнинг босқичлари 
2. Диметил эфири орқали (ДМЭ) синтетик ѐқилғи олиш босқичи
Суюлтирилган табиий газ ишлаб чиқариш технологиясига ўхшаш
GTLни ишлаб чиқариш ҳам йирик тоннажли ва кичик тоннажли ишлаб 
чиқариш турларига ажратилади.
Замонавий технологиялар асосида табиий газни қандай ишлаб 
чиқаришни кўриб чикамиз. 
Газни синтетик суюқ ѐқилғига қайта ишлашнинг асосий йўллари.
Табиий газ-инерт аралашмаси ҳисобланади (асосан метандан ташкил топган), 
шунинг учун қайта ишлашнинг ҳар қандай технологиясида – у таъсир этувчи 
хусусиятга эга бўган синтез-газга (углеводород оксидлари ва водород) 
айлантирилади.
Иккинчи босқичда катализаторлар ѐрдамида синтез-газдан органик 
бирикмалар олинади. Синтетик суюқ ѐқилғи ,,GTL’’ни олиш технологиясида 
ҳар бир босқичдаги ишлаб чиқариш жараѐнида қандай муаммолар амалга 
оширилишини кўриб чиқамиз.

---

СИНТЕТИК ЁҚИЛҒИЛАР ОЛИШ ЖАРАЁНИНИНГ ИЛМИЙ АСОСЛАРИ 
Биринчи босқич: Қуйидаги 4.42-расмдан кўриниб турибдики, ,,GTL‖ 
ни олишни ва метанни синтез-газга айлантиришнинг (буғли ѐки углерод 
кислотали конверсиясини ва ҳаво билан ѐки тоза кислород билан 
оксидлантиришнинг) ҳар хил технологиялари мавжуд. Метанни углерод 
кислотали 
конверсияси 
(
4
СН
+
2
СО
=2СО+2
2
H
) 
саноатда 
умуман 
фойдаланилмайди. Ундан кейинги жараѐнда паст нисбатдаги 
2
H
: CО (1:1) 
синтез-газ олинади, кейин эса метанол ѐки водород олиш фойдалидир. 
Бунинг учун реакцияни амалга ошириш учун кучли барқарорлашган 
катализаторлар(коксланмаслиги учун) талаб килинади. Иккинчи усулдаги 
буғли ва буғли кислородли метанни конверсиясидан саноатда кенг миқѐсда 
фойдаланилади. Юқори ҳароратда (800-900
0
С) ва катта бўлмаган босим 
қийматида (1-3МПа) катализаторлар ѐрдамида (асосан никелли катализатор) 
реакция охиригача олиб борилади. Бундай жараѐнни олиб бориш жуда 
қиммат, бу технологияда синтез-газнинг нархи энг сўнгги олинган 
маҳсулотнинт (метанол ѐки диметанол эфирини) нархининг учдан бир 
қисмини ташкил қилади. 
Маҳсулот нархининг юқорилиги жараѐнларни кетма-кет босқичда олиб 
бориш натижасида янги технологияларни излашни талаб қилади. Газни 
кислород ѐрдамида тўғри оксидлантиришнинг классик усулларидан 
фойдаланиш керак бўлади. 
Табиий газни кислород билан тўғри классик усулда оксидлантириш 
мумкин эмасми деган савол туғилади? Бу ерда бўлинма пайдо бўлади, чунки 
газ кислород билан оксидлантирилганда азот қўшимчали (50-60% дан кичик 
бўлмаган) синтез-газ олинади ва кейин реакцияларни олиш жараѐни 
қийинлашади. 
Метан кислород билан оксидлантирилганда синтез-газ яхши олинади, 
лекин нархи қиммат бўлади. Сўнгги йилларда кам тоннажли ―GTL‖ ишлаб 
чиқариш бўйича бир нечта ишланмалар яратилган ва синтез-газни 
оксидлантиришнинг янги истиқболли йўналиши эгалланган. 

---