Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги бухоро муаҳндислик-технология институти

СИНТЕТИК ЁҚИЛҒИЛАР ОЛИШ ЖАРАЁНИНИНГ ИЛМИЙ АСОСЛАРИ 
СО + Н
2
О = СО
2
+ Н
2
(+40,9 кДж/мол). 
Бу технология метанолни синтез қилиш технологиясига яқин, агарда 
метанол синтез қилинганда реактор орқали ўтказилганда катализаторлар 15-
20% углерод оксидига айланса, ДМЭни синтез қилишда эса 60-80% га яқин 
айланади. Бунга мос ҳолда реакторнинг ишлаб чиқариш бирлик ҳажми 
ошади, яна энг муҳими томони – табиий газни ҳаво билан оксидлаш орқали 
олинадиган ва таркибида 50-60% гача азот ҳамда 10-15% углерод оксиди 
бўлган ―ѐғсиз‖ бўлган синтез–газдан фойдаланиш мумкин бўлади. Олинган 
маълумотларга мувофиқ ДМЭ тўғри синтез қилинганда метанолни синтез 
қилишга нисбатан 5-20% эквивалент миқдор тежалади. Маълумки, 
замонавий технологиялар бўйича ДМЭ саноатда метанолдан олинади. Россия 
фанлар академиясининг Нефткимѐвий синтез институти олимлари Органик 
кимѐ институти олимлар билан ҳамкорликда бензинни олиш жараѐнини 
тугалланиш босқичигача ишлаб чиқишган. ДМЭ орқали газни-синтез 
қилишда тўғридан-тўғри юқори кўрсатгичга эга бўлган юқори октанли 
бензинни олишга эришганлар. Ундаги октанлар сони 91-93, таркибида ҳеч 
қандай зарарли аралашмалар (бензол, дурол, изодурол), углеводородлар ва 
олтингугуртлар рухсат этилган чегарадан ошиб кетмайди. Аниқ кўриниб 
турибдики, олинадиган бензин ўзининг экологик тавсифи бўйича нефтли 
бензиннинг сифатидан юқори туради. 
Шуни таъкидлаш мумкинки, яқин йилларда табиий газнинг - хом 
ашѐсидан мотор ѐқилғисини ишлаб чиқаришнинг рақоботбардош жараѐнлари 
яратилган ва муқобил нефтни ишлаб чиқаришнинг имкониятини берган.
Бунда қайта ишлашнинг истиқболли йўли исботланган: табиий газни 
синтез қилиш орқали ДМЭ, бензин ва табиий газдан истиқболда мотор 
ѐқилғисини олиш технологияси ҳар қандай технология билан рақоботлаша 
оладиган усулдир. 
Табиий газ ѐки йўлдош нефт газларини кислород билан тўғри 
оксидлаш усули қўлланилганда қуйидаги муаммолар ўз ечимини топади:

---