Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги бухоро муаҳндислик-технология институти

МАВЗУ-3. СИНТЕТИК СУЮҚЛИК ЁҚИЛҒИСИНИ ИШЛАБ 
ЧИҚАРИШНИНГ
ФИШЕР-ТРОПШ ТЕХНОЛОГИЯСИ 
Режа 
1. Фишер Тропш назарияси тавсифи 
2. Фишер Тропш усули бўйича синтетик ѐқилғи олиш 
3. Синтез газини олиш босқичлари 
Дунѐдаги давлатларда мотор ѐқилғисига бўлган талабнинг доимий 
ошиши, унинг сифатига бўлган талаб ва нефть захираларининг камайиб 

---

СИНТЕТИК ЁҚИЛҒИЛАР ОЛИШ ЖАРАЁНИНИНГ ИЛМИЙ АСОСЛАРИ 
бориши хом ашѐларни қайта ишлаш технологиясини ишлаб чиқарувчилар 
томонидан такомиллаштиришнинг истиқболли йўлларини топишни талаб 
қилмоқди. Ҳозирги даврда энг замонавий ва истиқболли технологиялардан 
бири бу - GTL (Gas to liquids-газдан cуюқлик) ҳисобланади, метанни суюқ 
углеводородларга айлантириш жараѐнида манба сифатида метан гази ва 
қаттиқ ѐқилғи (кўмир), табииий газдан ва йўлдош нефт газларидан эркин 
ҳолатда фойдаланиш мумкин.
GTL (Gas to liquids-газдан cуюқлик) – жараѐнида синтетик ѐқилғи 
ишлаб чиқарилади (СЖТ): синтетик нефть ва дизел ѐқилғиси ҳамда нафта, 
сурков мойлари, парафинлар ишлаб чиқарилади. Синтетик нефть оддий 
нефть ѐки конденсат билан биргаликда қайта ишлаш учун ташилади. Дизел 
ѐқилғисидан ишлаб чиқариш соҳасида тўғридан-тўғри фойдаланилади.
Синтетик ѐқилғисини ишлаб чиқариш аста секин ривожланган, табиий 
ҳолда пайдо бўладиган ѐқилғига нисбатан қиммат туради. Шунга қарамасдан 
баъзи компанияларда шу соҳада тадқиқотлар олиб борилган. GTL бозорда
Sasol (ЮАР), Royal Dutch/Shell, Exxon Vobil, Syntroleumentech, Conoko Philips, 
BP, Chevron Texaco, Euroil Ltuud. 
 Углеводород ва кислород бирикмаларининг аралашмасидан каталитик 
реакцияда водородни углерод икки оксиди билан олиш имконияти Германия 
давлатида кашф қилинган. Гирманиялик кимѐгорлар Франц Фишер ва Ганс 
Тропшлар томонидан-1920 йили энг юксак ишланма кўмирдан синтетик 
ѐқилғисини олишнинг кимѐвий жараѐни тадқиқот қилинганлар. Шунинг 
учун бу жараѐн–Фишер-Тропш жараѐни деб номланган. Бу жараѐнда кўмир 
сув буғи ва кислород муҳитида синтез-газ ҳосил бўлиши учун 
газлантиришга таъсир қилинади (реакцияда водород ва карбонат ангидрит 
оксидининг аралашмаси аниқ нисбатларда бўлади), тозалашга берилади ва 
кейин эса синтетик суюқ углеводородга (ССУ) ва шу билан биргаликда 
синтетик суюқ ѐқилғига (ССЁ) айлантирилган. Кўмирни синтез–газга 
айлантиришда темир катализаторлари ѐрдамида олишнинг тадқиқот 

---