Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги бухоро муаҳндислик-технология институти

СИНТЕТИК ЁҚИЛҒИЛАР ОЛИШ ЖАРАЁНИНИНГ ИЛМИЙ АСОСЛАРИ 
ѐқилғиларини олиш мумкин. Углерод ва водород монооксиди аралашмаси 
―синтез-газ‖ номини олган бўлиб, уларни табиий хом –ашѐдан енгил йўл 
орқали олиш мумкин: сув буғлари кўмирнинг устидан (кўмирни 
газлаштириш) ѐки табиий газни сув буғлари ѐрдамида конверсия қилишда 
(асосан метандан ташкил топган) металл катализаторлари сифатида 
қатнашади. Иккинчи жаҳон уриши даврида синтетик ѐқилғи кўмирдан 
олинган бўлиб, немис авиациясини тўлиқ ѐқилғи билан таъминлаган. Қунғир 
кўмирдан бензин олиш иккинчи жаҳон урушигача собиқ СССР давлатида 
ҳам олиб борилган, лекин жаҳон уруши бошланганлиги учун ишлаб 
чиқаришгача етиб бормаган.
Иккинчи жаҳон урушидан кейинги даврда нефтнинг баҳоси пасайиб 
кетди. Шунинг учун синтетик бензинга ва бошқа турдаги ѐқилғи 
углеводородларига бўлган истеъмол талаби орқага сурилиб кетди. 
Эндиликда эса нефт умюларидаги захиранинг камайганлиги ҳамда техник 
талабларнинг кучайганлиги ва унинг ―иккинчи туғилиш‖ (дунѐ миқиѐсида 
саноатнинг ва техниканинг жадаллашганлиги) жараѐни пайдо бўлди. 
Маҳсулот сифатининг кўрсатгичини кескин ошганлиги сабабли, кимѐ 
соҳасида олиб бориладиган тадқиқотлар янада табиий кўмир захиралари 
излаб топиш масаласини кўндаланг қўйди. Олимларнинг асосий диққатини 
табиий ва йўлдош газлар ўзига жалб қилди, чунки нефт қазиб олиш 
жараѐнида катта ҳажмдаги газлар атмосферага чиқарилмоқда. Бу соҳада 
―Шўртаннефтгаз‖ УШК обьектларидаги машъала газларини қайта 
фойдаланишга тиклаш муаммоларини комплекс ечимини топишда ижобий 
ишлар амалга оширилган.
Амалда бажарилган маълумотларга мувофиқ ҳар хил планетада 100 
млрд. м
3
ҳажмидаги нефтнинг таркибидаги йўлдош газлар атмосферага ѐқиб 
юборилмоқда. Нефтнинг таркибидаги йўлдош газларни утилизация қилиш 
масаласи экологик талабларни бажаришни асосий муаммолардан бири
ҳисобланади. 

---