Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги бухоро муаҳндислик-технология институти

СИНТЕТИК ЁҚИЛҒИЛАР ОЛИШ ЖАРАЁНИНИНГ ИЛМИЙ АСОСЛАРИ 
Табиий газни қайта ишлаб унидан юқори углеводородлар олиш уч 
поғонада амалга оширилади. 
4. Метандан синтез газини олиш. 
5. Синтез-газни юқори углеводородларга конверцияси. 
6. Охирги маҳсулотларни қайта ишлаш ва ажратиш. 
Органик синтез учун синтез газ бебаҳо ярим маҳсулот бўлиб, у тоза 
ҳолда Н
2
ва СО олиш учун хизмат қилиб, аммиак ишлаб чиқариш, 
метанол, диметил эфири, сирка кислота, оксосинтез ва бошқа кўп тоннали 
ишлаб чиқариш маҳсулотларини олишга ҳам асосий хом ашѐ бўлиб, 
ҳисобланади.
Метанни синтез газга айлантиришнинг мавжуд ҳамма 
технологиялари метанни буғ ҳолатда конверцияланиш ва парциал 
оксидланиш реакцияларига асосланган. Тижорат сифатида биринчи марта 
метанни буғ ҳолатда конверсиялаб синтез газини олиш 1930 йили Standard 
Oil of New Jersey компанияси томонидан амалга оширилган эди. Ҳозирги 
вақтгача саноатда олинаѐтган 95% синтез гази бир қанча алтернатив 
усуллар ишлаб чиқилган бўлишига қарамай шу усул билан олинади.
Синтез газини олишнинг катта техник муаммоси метанни конверциясида 
жараѐнга кўп миқдорда иссиқликни киритиш ва кейинчалик шу билан бирга 
иссиқликни утилизациясидир, аксинча парциал оксидланган маҳсулотни 
печдан олиб чиқиш муаммосини ечишни тақазо этади. 
Иссиқлик бериш муаммоси табиий газни автотермик конверцияланиш 
жараѐнида ҳал этилади. 
Синтез газини олиш учун автотермик жараѐнларини ишлаб чиқиш 
бўйича лидер компания Haldor Topsøe, бўлиб, Қатар ва Нигериядаги GTL –
проектлар учун ўзини технологиясини тақдим этган. 
Shell компанияси ўзиниг Бинтулидаги (Малайзия) ва Pearl (Қатар)даги
GTL заводлари учун куб қолдиқларни парциал оксидланиш жараѐнини 
модификациялаштириб, уни орентациясини асосан табиий газ хомашѐсига 

---

СИНТЕТИК ЁҚИЛҒИЛАР ОЛИШ ЖАРАЁНИНИНГ ИЛМИЙ АСОСЛАРИ 
қаратгандир. Реакция ҳарорати 1300—1500 °С га босим эса то 7 МПа гача 
бўлиб, печдан чиқишда СО:Н
2
нисбати 1,7—1,8 га тенг ва СО
2
ни миқдори 
2%, метанни йўқотилиши 0,5%. Дан ошмайди. 
Керакли Н
2
:СО = 2,1:1 мунособатни олиш учун қўшимча водород
унча катта бўлмаган (метан) буғ конверция қурилмасида ишлаб чиқарилиб, 
керак бўлганда жараѐнга берилади. Шундай қилиш йўли билан 
углеводородларни синтез қилиш реакторида керакли таркибли хомашѐнинг
миқдори сақланиб турилади. 
Синтез газини олиш жудда қимматга тушиб унинг капитал 
харажатлари турли хилдаги ҳисобларга қараганда GTL ишлаб чиқариш 
технологиясига киритилган умумий капитални 40 до 70% ни ташкил этади.