Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги қарши муҳандислик иқтисодиёт

20.1-расм. Қудуқ дебитига қараб босим, газ ҳарорати ва гидрат 
ҳосил бўлиш ҳарорати барқарорлигининг ўзгариши. 
Эгри чизиқ бўйича: 1 – кудуқ оғзи босими; 2 – кудуқ оғзи ҳарорати; 3 – 
гидратнинг ҳосил бўлиш ҳарорати 4 – гидратсиз зона. 
20.2-расм. Q = Q
опт
 бўлганда фаввора қувурининг диаметрига қараб 
ҳарорат газ босими ва гидрат ҳосил бўлиш ҳароратнинг ўзгариши. 
Эгри чизиқ бўйича: 1 – кудуқ оғзи ҳарорати; 2 – кудуқ оғзи босими; 3 – 
гидратнинг ҳосил бўлиш ҳарорати; 4 – гидратсиз зона. 

---

20.3-расм. Ҳар хил диаметрдаги Д фаввора қувурларининг дебитига 
қараб газ ҳарорати ва гидрат ҳосил бўлиш ҳарорати барқарорлигининг 
ўзгариши. 
Кудуқ оғзи ҳароратининг эгри чизиғи: 
1 – Д =220 мм (5- йил ишлаганда); 
2 – Д =180 мм (1- йил ишлаганда); 
3 – Д =220 мм (1- йил ишлаганда); 
Гидратнинг ҳосил бўлиш ҳароратининг эгри чизиғи: 
4 – Д =220 мм (5- йил ишлаганда); 
5 – Д =180 мм (1- йил ишлаганда); 
6 – Д =220 мм (1- йил ишлаганда). 
20.4-расм. Қудуқларда гидратларнинг ҳосил бўлиш жойини 
аниқлаш. 
Дебит (минг м
3
/сут); 1 – 20; 2 – 30. 
Эгри чизиқ бўйича: 3 – гиотермик градиент; 4 – гидрат ҳосил бўлиш 
ҳароратининг мувозанати. 

---

Қудуқ стволида гидратларнинг ҳосил бўлишини иситкич ёрдамида қудуқ 
стволидаги газнинг ҳароратини ошириб фаввора ва мустаҳкамловчи қувурлар 
бирикмасини теплоизоляциялаш йўли билан огоҳлантириш мумкин. 
Энг кўп тарқалган гидротларнинг ҳосил бўлишини огоҳлантирадиган 
усулларидан бири – газ оқимларига ингибиторлар (метанола, гликол)ни узатиш 
ҳисобланади. Айрим ҳолларда ингибиторларни узатиш қувур ташқи бўшлиғи 
ёрдамида амалга оширилади. Реагентларни танлаш кўпгина омилларга боғлиқ. 
Кудуқлардаги гидратларнинг бошланғич ҳосил бўлиш жойи гидрат ҳосил 
бўлиш эгри чизиғининг қудуқ стволидаги газ ҳароратининг ўзгаришини 
ифодаловчи эгри чизиқ билан кесишган нуқтаси бўйича аниқланади (20.4-
расм). 
Умуман қудуқ стволида гидратнинг ҳосил бўлишини қудуқ оғзидаги 
ишчи босимнинг пасайиши ва газ дебитининг камайишига қараб ёзиш мумкин. 
Агар гидратлар кудуқ кесимини тўлиқ ёпмаса уларнинг парчаланиши 
ингибиторлар ёрдамида амалга оширилади. Гидрат ётқизиқлар фаввора 
қувурларини тиқин (пробка) ҳосил қилиб ёпса, улар билан курашиш анча 
мураккаб бўлади. Унча узун бўлмаган тиқинларни бартараф қилиш учун 
қудуқлар ҳаво ёки газ оқими билан тозаланади. 
Атмосферанинг анча масофасига тиқинларнинг отилиб чиқиши 
натижасида улар парчаланади ва босимларнинг пасайишига олиб келади. 
Гидратларнинг парчаланиши тиқин узунлигига, газ ҳароратига ва атрофдаги тоғ 
жинсларга боғлиқ. Қаттиқ заррача (қум, шлам, оқилона ва гилли эритмалар)лар 
тиқинларнинг парчаланишини секинлаштиради. Бу жараёнларни тезлатиш учун 
ингибиторлардан фойдаланилади. 
Агар қудуқ стволида катта узунликдаги тиқин ҳосил бўлса, уни тиқин 
устидан ингибиторнинг ёпиқ айланишини қўллаб бартараф қилиш мумкин. 
Натижада механик аралашмалар ювилади, гидрат тиқини юзасида
ингибиторнинг юқори концентрацияси сақланиб қолади. 
Қудуқда ҳосил бўлган гидратлар қўйидаги усул билан бартараф 
қилинади. 
- Қудуқда технологик иш режимини ўрнатиш; 
- Қудуқ тубига узлуксиз ёки вақти-вақти билан ангидритли ингибиторни 
узатиш; футерованли насос-компрессор қувурини қўллаш; қудуқ тубидан 
йиғилиб қолган суюқликларни мунтазам равишда чиқариш; қудуқдаги газ 
пульсациясининг сабабини аниқлаш.