Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги қарши муҳандислик-иқтисодиёт институти

Uran konlarini yer osti usulida tanlab eritib ajratib olish usullarini tavsifi
: 
Жадвал № 1.1 
Texnologik 
guruhlar (eritmani 
rudaga singishi 
bo‘yicha) 
Texnologik turi (hosil b o‘lish 
sharoitidagi g‘alvarakliligi va 
tarkibida ruda si g‘diradigan 
jinslar bo‘yicha) 
Texnologik turini b o‘laklari (ruda 
tanasini shakli b o‘yicha) 
1 
2 
3 
1
. Tabiiy singdi-
ruvchan kon; ruda 
tanasi eritmalari-ni 
singdiruvchi 
K
f
>0.1 m/sut. 
1.
qumdagi qovakli singdiruvchan 
ruda koni 
1. 
O‘lchamlari bir hil oddiy 
qatlamsimon ruda koni 
2. Tektonik jihatdan bir hil oddiy 
qatlamsimon ruda koni 
3. O‘lchamlari katta bo‘lmagan bir-
biridan ajralgan linzasimon ruda 
konlari 
2. 
Kon 
qovak, 
darzli 
sing-
diruvchan qumtosh va alevro-
litdagi ruda konini yotqiziqi
Konni o‘lchamlari mo‘tadil, tektonik 
jihatdan murakkab, qatlamsimon 
ruda koni 
3. Konni ruda qatlami darzli 
singdiruvchan, 
kristallashgan 
qovakliklar doirasida nuragan 
Kon 
qatlami 
noto‘g‘ri shaklda, 
shtokverkli ruda koni 
2. Sun'iy ravishda 
singdiruvchanlik 
hosil qilingan kon; 
ruda tanasi eritma 
uchun amal-da 
singdirmaydiga, 
lekin sun'iy ra-
vishda singdiruv-
chanlik hosil qi-
linganda singdi-
ruvchanlik 
xususiyatiga ega 
bo‘lib uni 
saqlaydi. 
K
f
<0.1m/sut. 
1. Konni qovaklik va darzliklari 
kam, ruda tanasini alevrolitlar-
dagi singdiruvchanligi kam 
Kon qatlamsimon ruda yotqiziqidan 
iborat 
2. Konni qovak va darzliklari, 
singdiruvchanligi kam, ruda tanasi 
kristallashgan jins-lardan iborat. 
1. Kondagi ruda tanasini shakli 
shtokvernovali 
2. Kon qatlamsimon ruda tanasidan 
iborat 
Yer osti usulida tanlab eritib olish usuli qo‘llanilganda yuboriladigan va chiqarib 
olinadigan eritmalarni balansi saqlanishi kerak, ya'ni skvajinaga yuboriladigan va 
chiqarib olinadigan eritmani miqdori teng bo‘lishi zarur. 
Mahsulotli eritmani ruda qatlamidagi va konni rudasiz qismidagi qatlamlardagi 
suv ham sifatsizlanadi. 
Agar so‘rib olinadigan eritma miqdorining yig‘indisi yuboriladigan eritma 
yig‘indisidan kichik bo‘lsa, ruda qatlamiga yuboriladigan texnologik eritmani bir 
qismi ruda yotqizig‘ini tashqarisiga singib yo‘qoladi.bunday bo‘lishiga yo‘l qo‘yilishi 
mumkin emas. Konni yer ostida tanlab eritish usuli (yoki uning bir qismidan ajratib 
olish) qazib ajratib olish tizimidagi ochuvchi, tayyorlovchi lahimlar yig‘indisi bo‘lib, 
ma'lum tartibda ularni o‘tkazish va ekspluatasiya qilishdan iborat bo‘lib, kimyoviy 
texnologik jarayonlarni vaqt va makon birligida bir-biri bilan bog‘liq holda rudadan 
metallni eritmaga aylantiradigan boshqariladigan usuldir.Yer ostida eritish tizimi 

---

ko‘p sonli belgilari bilan o‘zaro farq qiladi, lekin ulardan o‘ta muhimlari 
quyidagilardan iborat: konni ochishni prinsipial sxemasi ruda yotqizig‘ini tanlab 
eritish usullarida tabiiy yoki sun'iy singdiruvchanligiga qarab va ya'na eritmalarni 
harakatlanish sxemalariga qarab tanlanadi. Yer ostidagi, rudani tanlab eritishda konni 
ochish sxemasi bo‘yicha quyidagiga bo‘linadi: shaxta usulida, yer yuzasidan 
o‘tqazilgan skvajinali va Kombinatsiyalashtirilgan. Shaxtali sxemada yer yuzasidan 
kon lahimlari (tik, qiya stvollar va shtolnyalar) o‘tqazish nazarda to‘tiladi, 
Kombinatsiyalashtirilgan usulda konni ochishda yer osti lahimlaridan, ham yer 
yuzasidan o‘tqazilgan skvajinalardan foydalanib, metallni eritib olish nazarda 
to‘tiladi. Bu keyingi har ikkala hil skvajinalar geotexnologik usul degan nomga to‘liq 
javob bera olmaydi. Shuning uchun bu sxemalarni ko‘rib chiqmaymiz. 
Konni yer osti usulida skvajinalar orqali tanlab eritib olish jarayoni o‘z ichiga 
yer yuzasidan skvajinalar burg‘ilash, skvajinalarni yer yuzasidagi kommunikasiyalar 
bilan bog‘lash, tugunlaoga ishchi uskunalar (texnologik va o‘lchov nazorat asboblari) 
o‘rnatishlarini o‘z ichiga oladi. Ruda yotqizig‘ini tanlab eritishga tayyorlashni 
birinchi bosqichida ekspluatasiya qilinadigan blokni ivitib achitish, vaqtli gidro to‘siq 
parda yaratish, eritmani harakatlanishini yoki eritmani yo‘nalishini cheklash uchun va 
qator holatlarda rudali jinslarni gidro to‘siq parda bilan bo‘laklarga ajratish. 
Eritmalarni harakatlanish yo‘nalishi bo‘yicha filtrasiyali, infiltryasiyali va 
pulsasion statik sxemalarga bo‘linadi. 
Filtrasion sxema reogentlar oqimini doimiy yoki davriy ta'siridan foydalanishga 
asoslangan bo‘lib, ruda massividagi barcha darzliklar, g‘ovakliklarni to‘ldiruvchi 
eritmalarni skvajinalarga eritmani yuborishdagi miqdorda beriladigan bosimi bilan 
chiqarib olishdagi bosimi o‘rtasidagi farqiga asoslanadi.