Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги қарши муҳандислик-иқтисодиёт институти



Download 1,12 Mb.
Pdf ko'rish
bet5/22
Sana25.02.2022
Hajmi1,12 Mb.
#300277
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   22
Bog'liq
uranni er ostida ishqorlash zharayonida skvazhinalarni qurish ishlari samaradorligini oshirish

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 


Ι. Назарий қисм. 
1.1Уранни ер остида ишқорлаш жараёни
.
 
Ер остида ишкорлаш йули билан казиб олиш уран конларида бир мунча 
кенг кулланилади. Биринчи навбатда бу камбагал ёки кам концентратли 
рудаларни, мураккаб кон-геологик ва гидрогеологик шароитдаги гидроген 
генезисга эга булган кконларга тегишли.
Ер остида ишкорлаш – фойдали компонентларни хосил булган геологик 
зойлашган ерида ишчи реагентлар таъсирида саралаб ажратиб олиш ва сунгра 
уни эритма таркибиидан ажратишдан иборат. Хозирги вактда узбекистон 
территориясида жойлашган уран конларининг барчаси ер остида ишкорлаш 
усули билан казиб олинмокда. Купчилик конларда бу усулни куллаш борасида 
саноат тадкикот ишлари олиб борилмокда.
Ер остида ишкорлаш учун ишчи агентлар билан енгил таъсирлашадиган, 
металл таркибли минералларга эга булган конлар ярокли хисобланади. Ён 
жинслар ишчи агентга инерт булииши, маъдан эса табиий ёки сунъий 
утказувчанликка эга булиишии керак.
Ер остида ишкорлаш учун: 1) кучли сувланган ва тургунсиз чукинди тог 
жинслаарига эга булган конлар; бу ерга кайтарилиишдан оксидланишга утиш 
зонасида шаклланган эпигенетик уран конларини, киргизишимиз мумкин; 2) 
сульфид конларини оксидланиш зонасида жойлашган маъданларни, яъни уран 
ва мис енгил эрувчан минерал шаклида жойлашган; 3) доимий усуллар билан 
казиб олинган конларнинг балансдан ташкари участкалари; 4) камбагал рудали 
яхлит ва чукурда жойлашган конларни; 5) харакатдаги ва казиб олинган 
конларнинг чикиндилари олинииши мумкин. 
Ер остида ишкорлаш усули мураккаб тузилишга эга саноати ривожланган 
районлардан узокда жойлашган мураккаб иклимли шароитда жойлашган ва 
шунинг учун балансдан ташкари деб хисоблаб келинган конларни казиб 
олишда олтин казиш саноатида кенг кулланиш олиши мумкин. Геотехнологик 
усулни фофат конларида кулланилиши рангли металларни конларини казиб 
олишдан кам ахамият кашф этмайди. 


Амалиётда ер остида ишкорлашда маъдаанларнинг таркибий микдорига 
караб минерал тузларнинг сувли эритмалари ва ишкорли металларнинг 
карбонат тузлари кулланилади. 
Асосан ер остида ишкорлашниинг технологик жараёни бир неча боскичда 
олиб борилади: 1 – оксидлантириш (бир мунча пастрок эритмалар билан уранни 
концентрацияси саноат холига етгунча олиб борилади), 2 – ишчи эритувчилар 
билан рудани казиб олиш, 3 – табакадан махсулдор эритмани сув билан сикиб 
чикариш.Геотехнологик схема 1.1 расм 
Ер остида ишкорлаш усулида табакага эритмани юборишни купчилик 
холларда икки хил усули кулланилади: майдаланган коя рудаларини 
кенгайтириш ва табака сувларини алмаштириш.
Конларни казиб олишда ер остида ишкорлашни муваффакиятли 
кулланилиши казиб олиш ишларига таъсир килувчи гидрогеологик 
факторларни тугри хисобга олишга боглик. Бундан ташкари маъдан ва ён 
жинсларнинг таркиби, залежнинг улчами ва шакли, унинг ётиш чукурлиги, 
маъданларнинг структура ва текстураси, маъдан билан бирга келувчи сувли 
горизонтнинг гидродинамик улчамлари, план ва киркимнинг хар хил 
жинслилик характери ва даражаси. Техниканинг замонавий ривожланиш 


этапида барча конларни хам ер остида ишкорлаш усули билан казииб олиб 
булмайди. Бунинг учун у аник талабларни кондириши керак. Ён жинсларнинг 
ва залежнинг минералогик таркиби ишчи агентларнинг иктисодий мумкин 
булган сарфида фойдали казилмани саралаб ажратиб олинишини таъминлаши 
зарур. Жинс билан ишчи агент уртасидаги таъсирлашув фильтрацияни 
кискариши хисобига бормаслиги керак.
Фойдали казилмаларни ер остида ишкорлаш усули билан казиб олишнинг 
мавжуд булган турли хил технологик схемалардан энг куп кулланиладигани 
утказувчан маъданларда табиий жойлашган ерида бургулаш скважиналари 
ёрдамида ва коя рудаларни олдиндан майдалаб ва эритмани юбориш ва чикариб 
олиш учун лахмлардан фойдаланишдир. Биринчи схемада кон катор, куп 
бурчакли ва халкасимон скважиналар коллоннаси билан очилади. Кудукдан 
эритувчи юборилади, залежда фильтрланади ва бошка кудукдан суриб олинади. 
Ер остида ишкорлаш учун кулланиладиган кудук конструкцияси содда. 
Кудукнинг ахамиятли томони унда полиэтилен трубанинг кулланилиши.
Иккинчи схемада залеж ер ости кон лахмлари билан очилади. Алохида 
блоклар бургу скважиналари билан бургуланади вапортлатилади. Юкори 
горизонтда ишчи агент билан массивни тозалаш ишлари олиб борилади, яъни 
огирлик кучи таъсирида пастга сизила бошлайди, булакларни ювади ва 
фойдали казилма минералларини эритади. Пастги горизонтда эритмалар 
йигилади ва кайта ишлаш учун юкорига жунатилади. Бу схема ер ости усули 
билан казиб олинаётган конларда кулланилади.
Уран конларининг ер сирти технологик комплекси куйидагилардан 
иборат: 1) ион алмашинувчи смолаларда сорбцион кайта ишлаш; кайта 
ишланган эритувчи таркиби яхшиланади ва жараёнга кайтарилади. 2) 3-40 г/л 
таркибли уран концентрацияси олиш билан нитрат ва хлорид эритмаси 
аралашмаси ёки кислоталар билан уранни десорбциялаш; 3) ион алмашинувчи 
смолаларни регенерацияси ва уларни аммиакли ёки ишкорли усул билан 
чуктириш.


Ер остида ишкорлаш усулининг ривожланиши доимий давом этувчи 
казиб 
олиш 
скважиналарининг 
технологияси 
ва 
ускуналарини 
такомиллаштиришни талаб этади.
Казиб олиш кудугининг ишлатиш муддати унинг дебити, тажриба йули 
билан аникланган казиб олиш коэффициенти ва кудук таъсири зонасидаги 
фойдали казилма захирасига, шунингдек камров коэффициентига боглик. 
Фойдали казилмаларни ер остида ва очик усулда казиб олишга нисбатан 
ер остида ишкорлашнинг кулай томонлари куйидагилардан иборат:

казиб олишни камбагал ва балансдан ташкари маъданларни ортиши, 
шунингдек мураккаб шароитда жойлашган конларни хисобига 
ортиши; 

корхонани курилишига кетадиган капитал харажатларни 2-4 баравар 
пасайиши ва курилиш муддатининг кискариши; 

сунги махсулотга нисбатан мехнат унумдорлигини 2-4 баравар ортиши 
ва ишчи кучига булган талабни камайиши; 

уран казиб олувчи корхоналарда мехнат шароитининг сезиларли 
яхшиланиши; 

атроф мухитга манфий тасирни айникса ер сиртида ва хаво бассейнида 
камайиши; 
Скважиналарнинг жойлашиш схемаси маъдан залежининг марфологик 
белгиларига ва махсулдор горизонтнинг гидрогеологик шароитларига боглик.
Ер остида ишкорлаш усули билан казиб олишнинг кудукли тизимининг 
асосий структура бирликлари элементар катор (ячейка), эксплуатацион блок, 
эксплуатацион участка, эксплуатацион майдон. Вазифасига кура скважиналар 
технологик, тусик, кузатувчи, назорат ва разведка скважиналарига булинади. 
Эритмани харакат йуналиши ва технологик скважиналарни жойлашиш 
схемасига кура скважиналарни жойлаштиришни учта группаси ажратилади: 
майдонли (ячейкали), тармокли ва комбинациялашган.
Хозирги вактда рух, никель сурма, калай, кургошинларни ер остида 
ишкорлашни жадаллаштириш максадида бактириялар таъсири урганилган. 


Олтинни ишкорлашда микроорганизмларнинг ролини урганиш борасида 
тадкикот-тажриба ишлари олиб борилган. 

Download 1,12 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   22




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish